Физика ўҚитиш методикаси ташкент 2019 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Лаборатория машғулотларини аралаш бажариш усули. Ҳар бир талаба маърузада ўтилган ёки ўтилмаганидан қатъий назар алоҳида-алоҳида лаборатория ишларини бажаради. Бу ишларнинг мазмуни ҳам, бажариш усули ҳам турлича. Лаборатория ва маъруза мавзуларининг бир-бири билан мос келмаслиги талабаларнинг тегишли адабиёт билан мустақил ишлашга ўргатади, фикрлаш жараёнларини фаоллаштиради. Аммо, кузатишлар шуни кўрсатадики, лаборатория машғулотларини ўтказиш учун кам соат ажратилган олий ўқув юртларида бу усул баъзан муаммоларни туғдиради, чунончи, талабаларнинг мустақил ишлашлари учун вақтнинг етишмаслиги сезилиб қолади. Лекин ушбу усул олий ўқув юртларининг юқори курсларида ўқитиладиган махсус фанлар бўйича яхши натижаларга олиб келади.
Циклик усул. Бу усулда эса практикумга киритилган лаборатория ишлари, умумий физика курсининг маълум бўлимлари асосида ёки бирон-бир физик катталикнинг турли ўлчаш усулларини бирлаштириш йўли билан группаланиб ташкил қилинади, бу усул лаборатория ва маъруза машғулоти мавзуларини мослаштириш имконини беради, лаборатория ишларининг группаланишида самарали вариантларни қўллашга кўмаклашади.
Умумий физика курсининг ҳар бир бўлимига доир лаборатория ишлари икки группага бўлиниб, икки циклда ўтказилади: биринчи циклга киритилган ишларни ўлчов асбоблари билан танишув ва физик тажриба ўтказиш техникасини ўрганиш ишлари группаси деб аталади. Улар семестрнинг дастлабки 3-4 ҳафтаси давомида бажарилади. Маърузада ўтилган мавзуларни мустаҳкамлашга доир касбий ва ижодий характерга эга бўлган лаборатория ишлари эса аосий практикум ишлари ҳисобланади ва маърузанинг йирик мавзулари бўйича группаланган.

Маълумки, психологик жиҳатдан ўқувчиларнинг билим олишларида кўргазмали қуроллар ва намойиш тажрибалар муҳим рол эгаллайди. П.А.Капица ёзганидек, “физик ҳодисаларни ҳаётдан узмаган ҳолда кўрсатиш – бу ўқувчи учун назария ва амалиёт орасида шубҳасиз боғлиқликни яратишга имкон беради ва уларда ҳодисанинг баёни орқали юзага келадиган айрим камчиликларни олди олинади”.

Педагогика учун кўргазманинг муҳим томони табиийлик ва ўқувчилар томонидан объектларнинг тез қабул қилиниши ҳисобланади. Ўқитиш жараёнининг бу босқичида кўргазма ўқув материалини қабул қилиш даражасига боғлиқ ҳолда таналаб олинади.
Намойиш тажриабалрини синфнинг ҳамма ўқувчилари учун ўқитувчи кўрсатади. Укспериментал қурилма ва експериментнинг ўзи ўқитувчининг иши. Бунда ўқувчилар кўпроқ кузатувчи бўлади. Улар експеримент кўрсаткичларини ёзиб оладилар ва уларни қайтадан ишлаб чиқадилар.
Намойиш экспериментлар мазмуний масалалардан ташқари қуйидаги ташкилий масалаларни ҳал этади. Ўқувчиларни ишни бажаришга тартибга, натижаларни олишда ва таҳлил қилишда пухталикка, асбоблар билан тўғри муомала қилишга ўргатади. Бу кўринишдги експериментнинг камчилиги шундан иборатки ўқувчилар кўпинча узоқдан туриб кузатадилар, асбоблар билан ўзлари ишламайдилар, шунинг учун експериментни қўйишда асосий малакалар олмайдилар.
Намойиш тажрибалари ишончли бўлиши керак. Бу дегани ўқитувчи намойиш қиладиган ҳар бир тажрибанинг яхши чиқиши тушунилади.
Тажрибаларнинг яхши чиқмаслигининг сабаби турли тумандир. Булардан энг аосийлари олдиндан текшириб кўрмаслик, асбобнинг бузуқлиги, тажрибани қўйишда пала партишликларга йўл қўйилиши.
Намойиш тажрибаларининг вақти чегараланганлиги туфайли дарсда белгилаб берилган вақт орқали аниқланади. Тажрибани бажариш темпи ўқувчиларнинг демонстрацион материални қабул қилиш темпига мос келиши керак. Агар ҳодиса жуда тез содир бўлса ёки ўқувчилар ҳамма назарий деталларни кўриб улгурмаган бўлсалар тажриба қайтадан такрорланади. Бундай такрорлашда ўқитувчи махсус диққат қилиниши керак бўлган объектларни белгилаб ўтади.
Физикани ўқитишда ўқитувчи қанчалик моҳирона ўз фикрини баён этмасин, барибир табиатда юз берадиган ҳодиса ва жараёнларни талаба англаб олиши қийин. Шу сабабли табиатда содир бўладиган жараёнларни ўз кўзи билан кўриб, мантиқан фикрлаб ҳамда у бўйсунадиган қонун қоидаларни ўзлаштирса, ўқитишнинг самараси янада ошади. Намойиш тажрибаларнинг ҳар бири ўзига хос характерга эга бўлиб маълум бир мақсадни кўзда тутади. Шунинг учун намаойиш қилинаётган тажриба ўтилган ёки янги баён қилинаётган мавзуга доир ҳодиса ва жараёнларни аниқ кўрсатиб бериши, яъни назарий олинган билимларни амалиётда тасдиқлаши лозим.
Бизнинг кўриш қобилиятимизнинг ўтказувчанлиги эшитиш қобилиятимизнинг ўтказувчанлигига нисбатан юз мартадан ортиқроқдир. 90 фоиз ахборотни инсон кўриш орқали қабул қилади. Кўриш органлари орқали ўзлаштириладиган билимлар ҳажми эшитиш органлари орқали ўзлаштириладиган билимлар ҳажмидан уч марта кўпдир. Рус олими М.Ломоносов «Битта тажриба натижаси фақат фаразия маҳсули бўлган минглаб мулоҳазалардан устундир» деганда объектив экспериментнинг билиш жараёнидаги ролини юқори баҳолаган эди. Кўргазмалилик воситаларини қўллаш педагогик-руҳий нуқтаи назардан иложи борича кўпроқ ахборот қабул қилиш йўлларини фаоллаштиришга асосланган. Биринчи ўринда ўқитиш шароитларида аҳамиятлилиги ва самарадорлиги жиҳатидан комбинацияланган қабул қилишнинг сезиш-кўриш-эшитиш турлари, сўнгра кўриш-эшитиш турлари жойлашади. Шундай қилиб, турли таҳлиллагичларга бир вақтда таъсир қилаётган мураккаб мажмуий таассуротлар ўзига хос куч ва руҳий ҳаяжонга эгадир. Демак, қандайдир таъсирни ёки таассуротларни қабул қилишда бизнинг ҳис қилувчи аъзоларимиздан қанчалик кўплари иштирок этса, бу таассуротлар бизнинг механик, асаб хотирамизга шунчалик мустаҳкам ўрнашиб қолади, аниқроғи, у орқали сақланади.
Намойиш экспериментини тайёрлашга махсус талаблар қўйилади. Улар лаборатория экспериментидан фарқли равишда, кўп ҳолларда сифатий тафсифга эга бўлади.