Fizika” fanidan laboratoriya ishlarini bajarish bo‘yicha

P (Vt)	To (K)	IW (A)	U (B)	TW (K)
	Δσ	δ %
1. 2. 3. 4. 5.
O‘r- tacha

Nazorat uchun savollar
1. Absolyut qora jism deb qanday jismga aytiladi?
2. Termodinamik yoki issiqlik muvozanati deb nimaga aytiladi?
3. Kirxgofning nurlanish qonuni qanday ta’riflanadi?
4. Stefan-Bolsman qonunining mazmuni qanday?
5. Plank formulasi va uning fizik ma’nosi qanday?

SHUNTLASH METODI BILAN GALVANOMETRNING QARSHILIGINI ANIQLASH.

Kerakli jihozlar: galvanometr, 100000 Om li qarshilik magazini, qarshiligi 100 dan 900 Om gacha bo‘lgan shunt qarshiligi, 1,5-2,5 voltli tok manbai, ikkita kalit.
NAZARIY QISM
Galvanometr bilan odatda juda kichkina toklarni o‘lchanadi. Galvanometr bilan ampermetr va voltmetr orasida prinsipial farq yo‘q. Galvanometrga qo’shimcha qarshilik ulash bilan uni ampermetrga yoki voltmetrga aylantirish mumkin. Agar qo’shimcha qarshilik galvanometrga parallel ulansa, u ampermetrga aylanadi. Bu galvanometrga parallel ulangan qo‘shimcha qarshilikni shunt deb ataladi. Uni qarshiligi galvanometrning o‘zini ichki qarshiligidan bir necha marta kichik bo‘ladi. Agar galvanometrdan voltmetr sifatidan foydalanmoqchi bo‘lsak, unga qo‘shimcha qarshilik ketma-ket ulanadi. Bu qo‘shimcha qarshilik bir necha ming Om bo’lishi kerak. Chunki voltmetr zanjirning ikki nuqtasi orasidagi potenciallar ayirmasini o‘lchaydi. Agar voltmetrning ichki qarshiligi katta bo‘lmasa, u kuchlanishni o‘lchay olmaydi. Chunki uning o‘zidan tok o‘tib ketadi. Galvanometrga qo‘shimcha qarshilik va shunt ulash 1-rasmda ko‘rsatilganidek bo’ladi.



1-rasm

Bizning laboratoriyamizda galvanometrning ichki qarshiligini galvanometrga shunt ulash usulidan foydalanib aniqlanadi. Galvanometr qarshiligini Kirxgofning 2-qonuniga asosan topiladi.

2-rasm

Bu qonunga ko‘ra, tarmoqlangan zanjirning berk konturida tok manbalarining elektr yurituvchi kuchlarining algebraik yig‘indisi tok kuchining shu konturning tegishli qismlari qarshiliklariga ko‘paytmasining algebraik yig‘indisiga teng.
Ya’ni:
Doimiy tok manbai, galvanometr va qarshiligi R bo’lgan qarshilik magazinidan hamda kalit K dan iborat zanjir tuzamiz (2-rasm).Galvanometr va shunt qarshiligi R_sh parallel ulangani uchun zanjirning tarmoqlangan qismidagi kuchlanish, U_AB=I_AR_g=I_shR_sh formula bilan aniqlanadi. Yuqoridagi tenglikdan shunt orqali o’tuvchi tokni topamiz:

Elementning ichki qarshiligini hisobga olib, Kirxgofning 2-qonuniga asosan ikkita tenglikni yozish mumkin.
a) shunt ulanmagan vaqtda
(2)
b) shunt ulangan vaqtda esa
(3)
bo‘ladi.
I_sh ni qiymatini (3) tenglikka qo‘ysak, (2) va (3) tengliklarni chap tomonlari teng, hamda I=Ig ekanligini hisobga olib, tenglamani R_g ga nisbatan echsak,
(4)
hosil bo’ladi.Shu (4) ifoda ishchi formula hisoblanadi.