Fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining umumiy xususiyatlari va klassifikatsiyasi

To'yingan va aromatic uglavodorodlarning mass-spektrlari
Mass-spektrda bir-biridan taxminan 14 massa birligiga farq qiluvchi ion molekulyar va parchalangan ionlarni turli S—S bog’larini uzilishi hisobiga paydo guruhlariga tegishli chiziqlar kuzatiladi. O’n to’rt massa birligiga teng bu farq, bo’ladi. Alkanlar spektridagi ion bo’laklarini massa soni C_nH_2n+1 tarkibga mos keladi. Ichki energiyani ko’pligi hisobiga hamma ionlarni S—S bog’lari uziladi va natijada massa soni kichik bo’lgan ionlarni konsentrasiyasi oshib m/ e katta bo’lgan ionlarni soni kamayadi. Bu yerda - belgi bilan kimyoviy bog’ning uzilish joyi ko’rsatilgan. Demak, mass-spektrda m/ e ning kamayib borishi bilan intensivligi ko’payib boruvchi spektr chiziqlari bo’lsa bunday spektr alifatik uglevodorodniki yoki hosilasiniki bo’ladi.
2. Tarmoqlangan uglevodorodlarda tarmoqlangan joydagi bog’ni uzilish
ehtimoli juda katta. Masalan, quyidagi rasmda 3,3-dimetilgeksanning mass-spektri uning izomeri bo’lgan n-oktan spektriga taqqoslangan holda keltirilgan. Tarmoqlangan izomerning spektrida massa sonlari 71 va 85 bo’lgan ionlarga tegishli chiziqlarning intensivligi n-oktanning spektridagi shunday chiziqlarning intensivligidan ancha ko’p. Bu hol, molekulyar ionni tarmoqlangan joyidagi bog’larni uzilish ehtimoliyati ko’proq ekanligidan dalolat beradi va bu hodisadan alkanlarda tarmoqlangan joyni topishda foydalaniladi.
3. Uglevodorod zanjirining uzunligi ortishi bilan S—N bog’lanishning uzilish
ehtimoli kamayadi.
4. Oldinroq ta’kidlab o’tilganidek aromatik birikmalarda molekulyar ion hosil bo’lish ehtimoli kattadir. Shuning uchun ham, ularning mass-spektrida M⁺ ga tegishli chiziq intensivligi katta, ion bo’laklariga tegishli chiziqlar soni kam va intensivligi pastroq bo’ladi. Aromatik hosilalarda П-bog’lanishning uzilish ehtimoli kattadir, molekulani shu bog’i uzilib qaytadan guruhlanish natijasida tropil C₇H₇ ioni hosil bo’ladi. Bunday birikmalarning mass-spektrida tropil ioniga tegishli, massa soni 91 bo’lgan spektr chiziq ham tez-tez uchraydi. Yoy ko’rinishidagi strelka molekula parchalanganda elektronning o’tishi taxmin qilinayotgan joyni ko’rsatadi.