|
I.2. Solishtirma elеktr o‘tkazuvchanlik.
Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik qiymati elektrolit yoki suyuqlik tabiatiga, eritma kontsentratsiyasiga va haroratga bog’liq.
Ionlarning harakat tezligi va oz bo‘lsada dissotsialanish darajasi haroratga bog’liq bo‘ladi. Elektr o‘tkazuvchanlikni aniqlashda haroratni doimiyligiga katta e’tibor berish lozim. Haroratni ortishi bilan 0 ortadi, chunki bunda ionlar harakatchanligi ortadi. O‘lchanadigan xonada haroratning o‘zgarishi katta xatolikka olib keladi. Shuning uchun elektr o‘tkazuvchanlik termostatda aniqlanishi kerak. Quyidagi jadvalda ba’zi toza suyuqliklarning 180C dagi solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi berilgan:
0 ning suyuqlik tabiatiga bog’liqligi. 1-jadval.
Suyuqlik
|
HCN (suyuq)
|
H2O
|
NH3
(suyuq)
|
SO2 (suyuq)
|
HCl (suyuq)
|
Atseton
|
|
|
|
Bosim ostida suyultirilgan
|
0 Om-1cm-1
|
1,1 x 10-7
|
4,0 x 10-6
|
4,0 x 10-10
|
1,8 x 10-11
|
2,0 x 10-7
|
1,2 x 10-10
|
KСl eritmasining 180C da solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 2-jadval
С
konsentratsiya
|
V
suyultirish, g ekv/l
|
0
-1 sm-1
|
a
dissotsilanish darajasi
|
1 N
|
1
|
0,9827 x 10-1
|
0,78
|
0,1 N
|
10
|
1,1200 x 10-2
|
0,86
|
0,01 N
|
100
|
1,2240 x 10-3
|
0,94
|
0,001N
|
1000
|
1,2730 x 10-4
|
0,98
|
0,0001 N
|
10000
|
1,2910 x 10-5
|
0,99
|
Jadvalga nazar solsak, eritma 10 marta suyultirilsa, har bir sm3 dagi ionlar soni kamayadi, solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik ham kamayadi. Biroq, bu kamayish 10 marta emas. Chunki bu yerda suyultirish bilan dissotsilanish darajasi ortayapti, agar o‘zgarmasa suyultirishga mos holda kamayib borgan bo‘lar edi.
Ba’zi elektrolitlarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligini kontsentratsiyaga qanday bog’langanligini grafigni ko‘rib o‘taylik.
3-rasm.Bazi elektrolitlarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi
Ionlarning kontsentratsiyasi qancha katta bo‘lsa va ularning absolyut harakat tezligi ko‘p bo‘lsa 0 qiymati shuncha katta bo‘ladi. Grafikdan ko‘rinib turibdiki, kuchli elektrolitlar uchun kontsentratsiya ortishi bilan maksimum hosil bo‘lib, so‘ng 0 qiymati kamayadi. HCl va KOH larda (kuchli elektrolitlar) maksimum bo‘lishining sababi, H+ va OH- ionlarining harakatchanligi juda kattadir. Nima uchun maksimumdan so‘ng 0 ning pasayishi ro‘y beradi (chunki kuchli elektrolitlar istalgan kontsentratsiyada qariyib butunlay dissotsilanadi). Natijada yuqori kontsentratsiyada har bir ion qarama-qarshi zaryadli ionni o‘ziga tortadi, ya’ni o‘z atrofiga yig’adi. Natijada bu ionlarning harakatchanligini pasayishga olib keladi, 0 kamaya boshlaydi.
4-rasm. Elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash sxemasi
Yuqorida aytilgandek, R o‘lchaganda, unga teskari qiymat elektr o‘tkazuvchanlik bo‘ladi. Demak, R ni o‘lchash uchun zanjir tuzamiz. .
|
5-rasm. R-QARSHILIKNI OLCHASH SXEMASI.
Elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash usuli asosida fizikada Uitson ko‘prigi deb nom olgan Kolraush usuli yotadi. Bu usulda doimiy tok manbaidan to‘g’ridan-to‘g’ri foydalanib bo‘lmaydi. Chunki, agar protsessda o‘zgarmas tok ishtirok etsa elektroliz jarayoni va polyarizatsiyalanish hodisalari sodir bo‘lar edi.
|
Shuning uchun tok manbai sifatida akkumulyator olinib, tok induksion g’altakdan o‘tkaziladi va yuqori chastotali o‘zgaruvchan tokka aylantiriladi. Sxema yig’ilgandan keyin Z idishga tekshiriluvchi eritma quyiladi. Telefonni quloqqa tutib, K suriluvchi kontakt orqali AV sim bo‘ylab har yoqqa suramiz va bunda telefonda eng kam ovoz eshitiladigan nuqtani topamiz. Bu vaqtda o‘zgaruvchan tokning fazalar kuchlanishi R va K tenglashadi. Bu holatda RTK chiziqda tok bo‘lmaydi. Tarmoqlangan zanjirda tokning taqsimlanish qonuniga asosan (Kirxgoff qonuni) RTK simida tok bo‘lmaydigan vaqtdagi, ya’ni zanjirdagi qarshiliklar yoki bu .
Bunda uchta qarshilik ma’lum (R, a, b) bo‘lgani uchun yuqoridagi nisbatlar orqali to‘rtinchi qarshilikni topish mumkin. Bundan Z idishdagi eritma qarshiligi RX hisoblanadi.
«C» ma’lum, ya’ni idish doimiysi.
Qarshilik magazini sifatida shunday qarshilik tanlab olinadiki, minimum Kolraush ko‘prigi o‘rtasiga to‘g’ri kelsin. Har bir suyuqlik uchun 0 individual qiymatdir. Binobarin, 0 orqali modda tozaligini aniqlash mumkin bo‘ladi. Masalan, oddiy distillangan suv juda toza emas (0=10-6). Agar toza suv bo‘lsa, u faqat H2O H+ + OH- hisobiga tok o‘tkazishi kerak (u holda 0=10-8).
Do'stlaringiz bilan baham: |
