|
www.ziyonet.uz
www.Lex.uz.
www.uzpharm-control.uz
www.doridarmon.uz www.uzpharmsanoat.uz
NAZARIY MASHG'ULOT №-7 MAVZU: Dorilarning biotransformatsiyasi va tasnifi.
Dorilarning biotransformatsiyasi
Dorilarning tasnifi.
Tayanch so'zlari: Sust diffuziya, Filtrastiya, Faol transport, Pinostitoz Parenteral yo'l, Teri ostiga yuborish
Ayrim dori vositalarining qonga so'rilishi qisman Me'da bo'shlig'idan boshlanadi (masalan, kislotalik sharoitdagi ayrim kuchsiz elektrolitlar, sulfaniamidlar, barbituratlar, astetilsalistil kislota va boshqalar). Ammo ko'pchilik dorilarning so'rilishi asosan ingichka ichakda sodir bo'ladi, chunki uning so'rish sathi juda keng (200m2) bo'lib, qon tomirlari bilan yaxshi ta'minlangan. So'rilish jarayoni 4 xil usulda namoyon bo'ladi:
Sust diffuziya - moddalar miqdori ko'p tomondan kam tomonga membrana (parda) orqali (moddaning konsentrastiya gradienti bo'yicha) o'tadi. Asosan yog'da eruvchan va qutblanmagan molekulalar tezroq o'tadi. YOg'da eruvchanlik qanchalik yuqori bo'lsa, o'tuvchanlik ham shuncha tez bo'ladi. Dori vositalarning bunday diffuziyasi uchun energiya talab qilinmaydi.Ko'pchilik dorilar shu yo'l bilan so'riladi.
Filtrastiya - dori moddasining o'tishi hujayralararo bo'shliqlar-kovaklari orqali (ultrafiltrastiya) yuz beradi. Suv, ayrim ionlar, mochevina shu usul bilan so'riladi. Bularning filtrastiya bo'lishida gidrostatik va osmotik bosimning mohiyati katta.
Faol transport - bu usulda transport (olib o'tuvchi) vositalari qatnashadi. Ular ayrim birikmalarga tanlab birikadi va uning so'rilishini ta'minlaydi.
Transport moddaning miqdori kam tomondan miqdori ko'p tomonga (konsentrastiya gradientiga qarshi) ham yuz beradi,bunda oksidlanib fosforillanishda hosil bo'lgan energiya sarflanadi. Faol transport natijasida gidrofil qutblangan molekulalar, ayrim noorganik ionlar, qandlar, pirimidinlar so'riladi. qondagi yod moddasining qalqonsimon bezdagi gormon sintezi uchun to'planishi shu yul bilan amalga oshiriladi.
Pinostitoz (pinos - ichish). Ushbu usulda dori moddasi pufakcha holida membrana orqali o'tib qamrab olinadi va hujayraning qarama-qarshi qutbiga qarab harakatlanadi. So'ngra ekzostitoz yo'li bilan chiqarib yuboriladi. Masalan, vitamin V12 ning so'rilishi pinostitoz usuliga misol bo'la oladi.
Dori moddalarining so'rilishi asosan oddiy diffuziya usulida bo'lib, pinostitoz esa deyarli ahamiyatga ega emas.
Dori vositalarining Me'da-ichakdan so'rilishi qator tashqi va ichki omillarga bog'liqdir. Masalan, dori moddasining fizik-kimyoviy xossasi va kimyoviy tuzilishi, uning shakli, Me'da- ichak bo'shlig'ining rN muhiti, unda ovqat massasining bo'lishi yoki bo'lmasligi, uning fiziologik va patologik holati, qon bilan ta'minlanishi va boshqalar Ma'lum darajada axamiyatlidir.
Parenteral yo'l. Dori vositalarini bu yo'l bilan tanaga kiritish enteral usulga nisbatan boshqacharoq va murakkabroq hisoblanadi va ayrim hollarda tibbiyot xodimlari tomonidan bajariladi. Parenteral yo'lga dorilarni Me'da-ichak yo'lini chetlab yuboriladigan hamma usullar kiradi: in‟eksiya(ukol) qilish, nafas yo'li orqali yuborish, sirtga qo'llash shular qatoriga kiradi.
Ma'lumki, dori vositalarini in‟eksiya qilishni aseptik sharoitda bajarish talab qilinadi: dori eritmasi, shprist va boshqalar sterillangan bo'lishi shart.
In‟ekstiyaning quyidagi xillari Ma'lum: teri orasiga va teri ostiga, muskullar orasiga, venaga, arteriyaga, suyak to'qimasiga, orqa miyaga va xakozo.
Teri orasiga yuboriladigan dorilar kam miqdorda 0,1-0,2ml asosan antirabik (quturishga qarshi) zardob, tuberkulin va ayrim antibiotiklar sinab ko'rish uchun qullanadi.
Teri ostiga yuborish usuli keng ishlatiladi. Dorilarning suvli va yog'li eritmalarini 2 ml gacha miqdorda yuborish tavsiya etiladi. CHunki ko'p miqdorda yuborilganda og'riq beradi va so'rilish qiyin bo'ladi.
Dori vositalarini muskullar orasiga yuborish juda keng miqyosda ishlatiladi. CHunki og'riq sezish kamroq bo'lib, dori preparatini ko'proq miqdorda (10 ml gacha) yuborish mumkin. Bundan tashqari, suspenziyali va yog'li dorilar yuborilganda ularning so'rilishi oson kechadi. Bu usul bilan dori vositalari asosan dumbaning yuqori va tashqi kvadrantiga in‟ekstiya qilinadi.
Venaga yuboriladigan dorilar eritmasi izotonik, apirogen, tiniq, chukmasiz, aralashmalarsiz va sterillangan bo'lishi kerak. Bu yo'l bilan ayrim preparatlar eritmasidan ko'p miqdorda (250-500 ml) yuborish imkoniyati bor. Ayniqsa plazmaning o'rinbosar suyuqliklari va boshqa eritmalarni venaga asosan tomchilab yuboriladi. Kam hajmdagilar esa (20 ml gacha) shprist orqali asta-sekin uzluksiz yuboriladi. Venaga yuboriladigan dorilarning ta'siri tez yuzaga chiqqani sababli shoshilinch tibbiy yordam ko'rsatishda, ayniqsa, Yurak faoliyatining o'tkir etishmovchiligida ushbu usul juda ham qo'l keladi (masalan, strofantin, korglikon, karaxtlikda va zaharlanishda yuboriladigan eritmalar va b.).
Dori vositalarini bevosita arteriyaga yuborish kam ishlatiladi. Asosan shok (karaxtlik) holatida, qon bosimi xaddan tashqari pasayishi natijasida venalar yopishib qolganda yoki dori konsentrastiyasini ayrim azolarida yuqori darajada bo'lishini ta'minlash maqsadida turli dori vositalari (adrenalin gidroxloridi, noradrenalin gidrotartrati, antiblastom dorilar, antibiotiklar va b.) bevosita arteriya qon tomiriga yuboriladi.
Ayrim dorilarning eritmasi bevosita suyak to'qimasiga yuborilishi mumkin. SHu maqsadda ko'proq xirurgiya (ortopediya, travmatologiya) amaliyotida og'riqsizlantirish maqsadida novokain ishlatiladi. qon tomirga yuborish iloji bo'lmaganda ayrim holatlarda dorilar bevosita to'sh suyagiga in‟eksiya qilinishi mumkin.
Dori vositalarini orqa miyaga yuborish ham asosan anesteziologiyada shu maqsadda qo'llanildi (subdural, epidural yuborish turlari).
Bundan tashqari, ayrim xollarda dori vositalari to'g'ridan-to'g'ri Yurakka (adrenalin), qorin bo'shlig'iga (antibiotiklar), yonoq suyagidagi bo'shliqlarga (sinus) yuboriladi.
In‟eksiya qilishning yaxshi tomonlaridan biri dori vositalarining ta'siri tez yuzaga chiqishi, yuboriladigan dozasining aniqligidir. SHu bilan bir qatorda kamchiliklari ham mavjud: infeksiya (SPID, gepatit, yiringli infeksiya) yuqib qolishi, og'riq sezish, tibbiyot xodim bo'lishi shartligi in‟eksiyaning salbiy tomonlaridir. Ushbu kamchiliklarga qaramasdan in‟eksiya yo'lidan tibbiyot amaliyotida juda keng foydalaniladi.
Parenteral yo'lga shuningdek dori preparatlarini nafas yo'li (ingalyastion) orqali tanaga yuborish usuli ham kiradi. Ushbu yo'ldan asosan gazsimon, engil uchuvchan suyuqliklar (bug' holigida) yuboriladi. Ular qatoriga ingalyastion narkoz uchun ishlatiladigan moddalar (efir, ftorotan, xloretil va boshqalar) havo bilan o'tib alveolalardan qonga yaxshi so'riladi va o'z ta'sirini tez ko'rsatadi. Mazkur narkoz vositalari shu yo'l orqali qaytadan qondan tashqariga chiqariladi. SHuning uchun ham ularning farmakologik ta'sirini (narkoz holati) boshqarish qulaydir. SHu yo'l bilan har xil dorilar aerozol holida (aerozol ingalyatorlar yordamida) ham yuboriladi. Ko'pincha bronxial astma xastaligida (bronxodilyatatorlar), yiringli infeksiyada (antibiotiklar) va boshqa dori preparatlari ingalyastiya yo'li bilan yuboriladi.
Dori vositalarini sirtga qo'llanish bilan qisman ularning rezorbtiv, ko'proq va xususan maxalliy ta'siridan foydalaniladi. Ushbu usul bilan surtma (maz, pasta, liniment), eritma (antiseptiklar - kalendula, novoimanin, furastillin va boshqalar) va quruq shakldagi (streptostid va boshqalar) dori preparatlari ishlatiladi. Ulardan tashqari ko'z, burun, quloq tomchilari, bo'shliqlarni yuvish, chayish maqsadida ishlatiladigan har xil dorilar fitopreparatlar (tirnoqgul damlamasi va tindirmasi, xandeliya va moychechak damlamalari va b.) mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
