Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

12
- Ma‟ruza 
Mavzu:
YUrak glikozidlarini - abitsin, selanid olish texnologiyasi. 
Reja: 
1.Abitsin olish texnolgiyasida ishlatiladigan xom ashyo tasnifi 
2. Abitsin olish texnolgiyasi jarayoni bayoni 
3. Selanid olish texnologiyasi jarayoni bayoni 
Abitsin olish texnologiyasi
. 
Abitsin-izomorf aralashma bo‗lib, genuin glikozidlaridan, ya‘ni kompleks lanatozidlardan 
(digilonid) AVS (lanatozid A;
R R1
N, lanatozid V; 
R
ON 
R1
N, lanatozid S;
R
N 
R1
ON) aralashmasidir. Abitsin asosan kech kuzda angishvonagul o‗simligining bir yillik 
davrida olinadi. Abitsin oq kristall poroshok bo‗lib, suv va efirda umuman, 95 spirtda 
qiyin, xloroformda juda kam eriydi. Biologik faolligi 1 g. preparatda 14000-16500 BTB 
yoki 2700-3000 MTB bo‗lishi kerak. Abitsin 0,00025 g dan tabletka xolida. 0,02% 
in‘eksion eritma xolida va 0.05% ichish uchun eritma xolida chiqariladi. 
Glikozidlarni 90 % li metanol bilan ekstraksiyalash
Ekstraktorga (soxta tubli 60 ayl.daq. aralashtirgichli. \ilofli va sovitgichi bo‗lgan 
ekstraktor) maydalanilmagan angishvonagul barglari solinadi.
Aralashtirgichdagi 90% li metanol azot yordamida yuboriladi va 3 soat davomida xona 
xaroratida aralashtirgich ishlab turgan xolda ekastraksiya qilinadi. Xosil bo‗lgan metanolli 
ekstrakt druk filtr orqali yi\gichga yi\ilad va ekstraksiya qilinadi. Jarayon yana bir marta 
takrorlanadi so‗ngra ektraktor qobi\iga bu\ yuboriladi va chiqindidagi qolgan metanol 
xaydaladi. Xaydalgan metanol yana qayta ekstratsiya uchun ishlatiladi. 
Metanolli ektraktni bu\latish. 
Metanolli ekastrakt inert gaz yordamida yi\gichga yi\iladi, so‗ngra rotorli plenkali 
bu\latgichga o‗tkazilib, metanolli ektratsiya boshlan\ich xolatiga nisbatan 1|10 xajm 
qolguncha bu\latilib, 180-200 m|s tezlikda xaydaladi. R 1-1,5 atm da kub qoldiqqa tuzsiz 
suv 1:5 nisbatda qo‗shib yana metanol qoldi\i vakuum sirkulyasion apparatda xaydaladi. 
Solishtirma o\irligi 0,97-0,98 yuo‗lguncha suvli kub qoldiq, nutch filtr orqali filtrlanadi 
(mumsimon moddalardan ajratish uchun). Filtratdagi qoldiq tuzsiz usv bilan yuviladi va 
keyingi texnologik jarayonga uzatiladi. 
Bu\latilgan ekstraktni tozalash. 
Kub qoldiqni bo‗luvchi voronkaga vakuum yordamida o‗tkaziladi. Uning ustiga bir 
xil xajmda xloroform qo‗shiladi va 10 min chayqatiladi. Uning ustiga bir xil xajmda 
xloroform qo‗shiladi va 10 min chayqatiladi va 20 min tindiriladi. Tingandan so‗ng pastki 
qism yi\gichga yi\iladi. Bo‗lish voronkasiga yana yangi xloroform 1|3 xajm miqdorda 
qo‗shiladi. Ekstraksiya yana xuddi shu sharoitda 8-10 marta takrorlanadi. 
Xloroform va izopropil spirti aralashmasi bilan ekstraksiyalash 
Tozalangan suvli eritmani voronkaga o‗tkaziladi. Unga suvli eritmani 3|2
qismigacha xloroform va izopropil spirti 3 |1 nisbatda aralashmasi qo‗shiladi. ( 2 marta 
ekstraksiyalash uchun 3|1 qismi olinadi). Aralashmalar 20 min dan aralashtiriladi. 

---

+atlamlar ajralishiga 15 min vaqt beriladi. Ektraksiyalash 8-10 marta takrorlanadi (bunda 
suvli qism Legal reaksiyasi bermaguncha). 
Xloroformli-izopropanolli aralashmani bu\latish 
Xloroform-izopropanolli ekstraktni vakuum-sirkulyasion bu\latish apparatida 0,3 
atm bosimda 75-150 mm. sim.ust. bu\latiladi. Bu\latishning oxirgi kerakli xajmgacha 
tuzsizlantiriligan suv qo‗shilib, bu\latishni xloroform yo‗qolguncha davom ettiriladi. 
Bu\latish tugagandan so‗ng qoldiqni butilkaga solib keyingi jarayonga o‗tkaziladi. 
Alyuminiy oksidi bilan tozalash 
Xromatografik kolonkaning balandligi 600 mm, diametri 300mm bo‗lib, patki 
qismiga nerjdan tayyorlangan to‗r joylashtirilgan va to‗rning ustiga ikki qavat doka yoki 
32 № li kapronli to‗r va bir xil qalinlikdagi paxta joylashtirilgan bo‗lib, uning ustiga 2-3 
sm quruq alyuminiy oksidi sepiladi. Boshqa nerjli idishga 50% metanol tayyorlanadi. 
Alyuminiy oksidini idishga sepiladi ( ya‘ni 1 kg xom ashyoga 100 g 
AL2O
3 ) yaxshilab 
suspenziyalanadi va xromatografik kolonkaga o‗tkaziladi. Alyuminiy oksidi kolonkada 
cho‗kmaga tushadi, toza metanol esa oqib ketadi. Bu\latilgan xloroform-izopropanolli 
ektraktni barobar xajmda suyultiriladi va kerakli xajmgacha 50% metanol bilan etkaziladi. 
YAxshilab aralashtirilib, kolonkadan o‗tkaziladi. So‗ngra 50% li metanol bilan 
elyuatsiyalanadi. Lyugol reaksiyasi bermaguncha. Elyuatlar yi\ilib xaydash uchun 
vakkum-sirkulyasion apparatga yuboriladi. Bu\latish kondensatni solishtirma o\irligiga 
teng bo‗lguncha olib boriladi.
Texnik abitsin olish 
Suvli kub qoldiqni vakuum yordamida shisha reaktorga o‗tkaziladi va etil atsetat 
bilan 10 min aralashtirilib ekstraksiya qilinadi. So‗ng qatlamlar xosil bo‗lish uchun 20 min 
tindiriladi. Pastki suvli qism yuqorigi etilatsetat qismidan ajratiladi va suvli qismiga yana 
etilatsetat yangi porsiyasi solinib, bu jarayon 3 marta takrorlanadi. Yi\ib olingan etilatsetat 
vakuum-sirkulyasion apparatda bu\latiladi. Kub qoldiqni konussimon kolbaga solib, shu 
bor xajmiga teng disstillangan suv qo‗shiladi va yaxshilab aralashtirilib va 10 kunga xona 
xaroratida abitsinni kristallash uchun qoldiriladi. 3q4 chi kunlarida kolbani 5 S sovuqqa 
qo‗yiladi, vaqt o‗tgandan so‗ng abitsinni shisha filtrda filtrlanadi. CHo‗kma 5 S sovutilgan 
sovuq suv bilan yuviladi, kristallizatordan o‗tkaziladi va vakuum quritgichda 50-60 S da 
3-4 soat quritiladi. CHiqish unumi 25,4%. 
Texnik abitsinni kristallash 
Texnik abitsinni maydalab, issiqlikka chidamli tubi yumaloq kolbaga solamiz 96,5 
% 1:5 nisbatda etanolda eritiladi. Kolbaga teskari sovutkich o‗rnatilgan bo‗lib, suv 
xammomi ustida olib boriladi. So‗ngra faollashtirilgan ko‗mir solib yana 10 min kolba 
qaynatiladi. Issiq spirtli eritmani Byuxner voronkasi orqali filtrlanadi. Filtratni 5 S 18-20 
soatga sovutgichga qo‗yiladi. Vaqt o‗tgandan so‗ng shisha filtrda filtrlanadi. Filtratdagi 
cho‗kma yaxshilab siqiladi va oz miqdorda sovuq etanol bilan yuviladi. So‗ng vakuum 
quritgich shkafida 50-60 S 5-6 soat quritiladi. CHiqish unumi-85%. Bshlan\ich jarayondan 
to oxirigacha chiqish unumi-21,6 %.