|
15-tema. İlimiy izleniwdiń limpazdıń sociallıq juwapkershiligi.
Sabaqtıń jobası
1.. İlim alımlar tárepinen ámelge asırıwshı iskerlik túri sıpatında.
2. Ishki hám sirtqi determenatsiya, erkinlik hám sotsialliq qadağalaw.
3. Neytralizm hám sotsiallıq juwapkershilik.
4. Házirgi zaman alımınıńportireti. Konforizm roli. Ilimpazdiń miyneti hám konsenus.
. Ádebiyatlar
.1.Shermuxmmedova N. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi. Wquv qwllanma. T., Axborot texnologiyalari. 2014, 450 b.
2.Izzetova E Pwlatova D.A. Filosofiya i metodologiya nauki. Wquv qwllanma. T., 2013.
3.Davranov Z.D. Ilmiy ijod metodologiyasi. T:MI. 2006-267.b.
4. 3.Tulenvo J.T., Valieva S.I. Ilmiy ijod metodologiryasi. Wquv qwllanma. T., 2008.
5.Sainazarov I, Qosimov V. «Ilimiy ijod metodologiyasi» dan maruzalari. Darislik. T., 2006.
6. Saifnazarov I, Qosimov V. «Ilmiy ijod metodologiyasi» dan maruzalar matni. Wquv qwllanma. T., 2004.
Tayanısh túsinikler: Neytralizm, sociallıq wazıypa, alımlar
1. Áyyemgi Greciyada Sokrat úyretken adam bilmegenlikten jamanlıq islewge meyillesedi, al shınlıqtı bilgende ol jaqsılıq etedi. XVIII ásirde Dj Russo ilimniń rawajlanıwınıń adamzatttıń etikalıq progressine hesh bir jaǵdayda úles qospaydı dep atıp kórsetedi. Ilim bul «qızıǵıwshańlıq» shınıǵıwı bolǵan dáwirde ol ádebiy miynet penen baylanıslı bolǵan temalar menen sheklengen, keń kólemli ham qımbat baha izertlewlerdi talap etpegen. Biraq ol xojalıq xızmetinde ámeliy payda kóriw ushın byujetler kirgizilgen sociallıq miynet tarmaǵı aylanaman degenshe jaǵday ózgerdi. Izertlewler buyırtpaǵa muwapıq orınlana basladı. Ilimiy izertlewlerdiń temaların belgilew ilimpazlar ıqtıyarınan shıqtı. Ilimdi rawajlandırıwdıń ústin baǵdarların tańlaw hám ilimiy miynetke baha beriw ilimnen uzaq adamlar qolına túsip qaldı. Bunnan eń dáslep fundamental ilim jábir kórdi, sebebi oǵan ajıratılǵan byujetler azaydı, onnan kadrlar ketip qala basladı, abroyı páseydi.
Házirgi dáwirde ilimniń erkinligi hám onıń ustinen sociallıq qadaǵalaw ornatıw ortasındaǵı qarsılıq ádette ilimdi rawajlandırıw mashqalalırın sheshiwge alımlardı da praktikalıq xızmetkerlerdi jalb etiw jolı menen sheshiledi. Kóbinshe bul máselelerdi olar usı maqsette dúziletuǵın kollegial organlar, ekspertiza komisiyaları hám másláhát keńesleriinde sheshiledi. Biraq buǵan qaramay, bul principler ortasındaǵı qarsılıq joq bolǵanı joq, ol konkret máselelerdi sheshiwde usı principlerdiń tárepdarları ortasındaǵı soqlıǵısıw ornı bolıp qalmaqta. Waqtı-waqtı menen adamlarǵa belgili qáwip payda etiwi múmkin bolǵan yaki jámiyettiń etikalıq normalarına hám mádeniy dástúrler menen soqlıǵısıw ilimiy izertlew haqqında gáp barǵanda, usı qarsılıq ásirese keskin tús aladı.
Neytralizm hám sociallıq wazıypa. Ilim filsofiyadan ele ajıralıp shıqpaǵan dáwirde onıń, sociallıq-mádeniy mazmunın tiykarınan ilimiy bilimlerdiń biliw dúnyaǵa kózqaraslıqqa baylanıslı hám ideologiyalıq áhmiyetke iye ekenin kórgen. Alımlar mádeniy dástúrler hám siyasiy – ideololgiyalıq móljeller qatańlıǵı astında jasaǵanlar hám iskerlik kórsetkenler, jámiyet (mámleket, jámáátshilik pikirler) olardıń dinge, shirkewge hám húkimetke salıstırǵanda dobrojelatelnost posledoval. Antik demokratiya orayı espalanǵan mámleket Afinada Anaksgor hám Sokrat óz dástúrli emes kóz-qarasları ushın jazaǵa tartılǵan, orta ásirlerde bolsa «materialistlik pikirlerdi rawajlandırıwǵa júriksingen adamlar quwdalawǵa ushıraǵan. Oyanıw dáwirinde ilim qudaylıq sxolastika hám filosofiyalıq baqlawlar dógereginen shıǵıp, diniy isenimlerge baylanıslı bolmaǵan shınlıqqa baylaıslı izleniwlerdiń qáwipli jolına kirgende, alımlar erkin ilimiy izleniwler alıp keliwi múmkinligi menen esaplawǵa májbur boladı. Qáliplesip atırǵan jańa pán ushın social-mádeniy hám siyasiy turmıstıń úsh tarawı ushın – din,etika, mámleket hákimiyatı ásirse qáwipli edi. Jańa ilimniń usı tarawlırı menen qatnasıqlardaǵı keskinlikti páseytiriw talap etiledi. Bul máseleniń sheshimi neytralizm principinde tabıldı. Bul princip London karolllıq jámiyetinde bayan etilgen, ol dinge hám etikaǵa aralaspaydı. Biraq ilim rawajlanıwınıń náwbettegi, klassik basqıshında –aq ilimiy jámiyette eki tendenciya ortasında qarsılıq payda boldı.
3. Neytralizm kózqarasınıń tiykarında ilimiy bilim tábiyat aksiologiyalıq degen teoriyada jatır. Bul teoriya sáykes, ilimiy bilim tek sıpatlamalıq jaqtan tıyım salatuǵın (buyrıq) tirkewler retinde anıqlanadı, múmkin bahalıqlardı bildiriw (yaǵnıy, bir nárseniń adamı ushın bahalıq haqqında oylar) ilimniń vakalatına kirmeydi hám ilimiy bilimde bar bolıwı múmkin emes.
Ekinshi tendenciya alımnıń social wazıypası principleri ilgeri súriliwi menen baylaıslı. Bul principke muwapıq alım óz ilimiy iskerliginiń metodları hám maqsetleri ushın da onıń nátiyjeleri hám aqıbetleri ushın jámiyet alıdnda juwapkershilikti seziniwi kerek.Ilimiy elita hám intellektuallar – ilimiy ortalıqtıń ayırıqsha tipin payda etedi. Ilimiy elita hám intlektuallar mulik jasawshıları.Intellektual muliktiń ózinulıwma alǵanda kelip shıǵıwı bul ilipazdıń yaki ilimiy jámmáániń miynet penen baylanıslı bolǵa bilim hám xabarǵa mulik sıpatında iyelik etiw huqıqı dep táriyiplew múmkin.Elita lat. «eligo» sózinen alınǵan tańlaw degen mánisti ańlatadı. Óz-ózinen anıq intelegenciyanıń qatlamında olardıń ayırım nusqaları hám nátiyjeleri ayırıqsha ajıralıp turadı.Sol sebepli intelegenciyalar qatlamı ortasında intellektual elita úzliksiz bar ekenligin anıq shamalaw múmkin.
Intellektual elita ruwxıy baylıqlar qurıwshıları
professional jámiyet tán alǵan ataqlı teorotikler injinerler hám medikler óz ishine alıwshı jámiyet gul tajı desek artıqsha aytqan bolmaydı. Superintellektual elita adlam iskerliginiń barlıq tarawlarınıń ilimiy rawajlanıwına júdá úlken jeke úles qosqan alımlardıń kishi toparı dep alıp qarawǵa boladı.
Superintellektual elitaǵa Nobel nagradası wákilleri kirgiziledi. Sonı atap ótiw orınlı 27 noyabr 1895 jılda
Alfred Nobel kelesi fizika, ximiya, fiziologiya hám medicina ádebiyat, tarawlarında eń unikalnıy oylap tabıwlar hám ashılıwlar avtorların alıp qarawǵa boladı. Keleshekte fizika ximiya hám medicina ádebiyat tarawlarında eń unikalnıy oylap tabıwlar hám ashılıwlar avtorların dúnyada tınıshlıqtı saqlaw boyınsha haqıyqıy miynet alıp barıp atırǵan shaxıslardı sıylıqlaw ushın 31 mln. shved kroni (hazir bul 1,5 mlrd shved kroni) muǵdarındaǵı byudjetti wásiyat etip qaldırǵan. 1901-2009 jıllarda dúnyanıń eń abroylı Nobel sıylıǵına jámi 835 alım sıylıqlanǵan.1969-jıldan ekonomika tarawında ersilgen nátiyjeler ushın Nobelb sıylıǵı engizildi. Usı sıylıq penen 39 hayal 40 márte sıyılıqlanǵan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
