Filologiya masalalari yosh tadqiqotchilar nigohida konferensiya (2). pdf

---

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: 
https://www.researchgate.net/publication/352159646
Qasidada vazn va mazmun uyg‘unligi (XX asr ikkinchi yarmi o‘zbek she’riyati
misolida)
Article
· June 2021
CITATIONS
0
READS
191
1 author:
Rakhmonova Shahnoza
Alisher Navo'i Tashkent State University of Uzbek Language and Literature
31
PUBLICATIONS
11
CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by 
Rakhmonova Shahnoza
 on 05 June 2021.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

---

ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT 
ZBEK TILI VA 
ADABIYOTI UNIVERSITETI 
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari 
2020-yil 16-noyabr 
Toshkent-2020 

---

UDK: 81/82:801. 
8:347.78.034 
(574.1) 
yosh filolog 
tadqiqotchilarning respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari. Toshkent
2020. 
muharrirlar: 
Ushbu to
masalalari yosh tadqiqotchilar nigohida
-amaliy 
anjumani materiallaridan tashkil topgan.
Sh.Sirojiddinov,
f.f.d, professor, Alisher 
va adabiyoti universiteti rektori; 
Z.Abdurashidov, 
PhD, Alisher Navoiy 
nomidagi Toshk
adabiyoti universitetining ilmiy ishlar va 
PhD, Alisher Navoiy 
adabiyoti universiteti ilmiy tadqiqotlar va 
M. Xolmurodova,
PhD, Alisher Navoiy 
adabiyoti universiteti Yosh filolog olimlar 
jamiyati raisi; 

---

QASIDADA VAZN VA MAZMUN UY
UNLIGI
(XX ASR IKKINCHI YARMI 
ToshD TAU, zbek adabiyotini qitish metodikasi kafedrasi
katta qituvchisi, PhD 
Annotatsiya 
Mazkur maqolada XX asr ikkinchi yarmi 
Sobir Abdulla, Chustiy, Erkin Vohidov ijodi misolida talqin qilindi. Ularda vazn va mazmun 
uy unligi 
vaznini 
llanilgan ushbu vazndan 
-
qasi
vaznini q lladi. 
Kalit s zlar: 
aruz,
qasida, muxammas-qasida, janr, vazn, mazmun, ramal bahri, hazaj 
bahri, mutaqorib bahri. 
Annotation 
In this article odes analyzed which were created on the basis of Khabibiy, Sobir Abdullah, 
Furthermore, in the article, it is emphasized that Sobir Abdullah brought a new weight of khajazi 
f 
ode in the muxammas genre then he used ramali musammani maqsur weight which was called 
Key words:
Aruz (
), kasida, muxammas-kasida, genre, metrics, rhythm, ramal, hajaz, 
mutakorib
. 
zidan olingan b
janrga mansub asarlar k pincha muhim tarixiy voqealar, tarixiy shaxslar, shohlar madhiga 
ba ishlangan b lib, xuddi oda kabi tantanovar uslubda yuzaga kelgan [9: 88-bet]. Qasidaning 
k pincha taxallussiz, azalga xos qofiya tartibida ekanligi k rinadi. Ushbu janr hajm jihatidan 
lmasligi kerak. Oxirgi chegarasi necha 
bayt b lishi haqida klassik adabiyotimizda ham, hozirgi zamon adabiyotshunosligida ham 
-bet]. Qasidalar mavzusiga k ra vasf, madh, hajv, marsiya, 

---

munojot va falsafiy qasidalarga b
otit-
nu
[12: 62-bet]. 
Kuzatishlarimiz asnosida Habibiy ijodida 2 ta qasida mavjudligi aniqlandi. Ularning 
birinchisi 
Q shilgay 
bukun zav- 
q+ila ik 
ki yor 
V
V
V
V ~ 
Ikovdan 
muhabbat 
b lib o-
sh(i) kor [10: 44-bet] 
V
V
V
V ~ 
bayti bilan boshlanib, 
mutaqoribi musammani maqsur
(ruknlari va taqtisi: fauvlun fauvlun 
fauvlun fauvl V V V
ikkovdan
zini vazn talabibilan taslimga uchragan va natijada bu s
q
lchovda aruzshunos 
olimlarimizning tadqiqotlariga k ra, 
zbek adabiyotida dastlab Yusuf Xos Hojibning 
-
61, 112 azallari yaratilgan. Habibiyning ikkinchi qasidasi esa 
Ey shonli, 
sharafli qah 
ramonlar, 
.. V 
V V
V
Hurmatli 
Vatanga meh 
ribonlar[10: 47-bet] 
.. V 
V V
V
bayti bilan boshlanib, 
hazaji musaddasi axrabi maqbuzi mahzuf
(ruknlari va taqtisi: 
mafoilun fauvlun
V/V V / V ) lchovida bitilgan. Shoirning har ikkala qasidasi z 
davri uchun dolzarb mavzularga ba ishlangan. 
Ustozlaridan ijodning talay sirlarini 
tdan 
iborat. Tuzilishiga k ra qasidai mujarrada (chala qasida), mavzusiga k ra esa madh qasidadir. 

---

Qadimiy no 
mi Shosh Toshkent, 
V
V ~ 
B libsen qay 
ta yosh Toshkent [2: 272-bet]
.
V
V ~ 
G
langan satrlarga shoirning poytaxt 
shaharga cheksiz muhabbati jo b
imsen: Haqiqat! Sen quyosh
(ruknlari va taqtiyi: 
mafoiylun mafoiylon
V /V ~)da b lib, juft misralari a-a, toq misralari a-b tarzida 
qofiyalangan.
plamidan rin olgan 
b lib, aruz tizimining 
axrab
vaznida yozilgan. Ushbu qasida quyoshning 
madhiga ba ishlanadi. Kuzatishlarimiz shuni k rsatadiki, qasidaning hajmi mumtoz 
qasidasi muxammas shaklida yaratilgan. Olimlarimiznig qayd etishlaricha, mumtoz 
adabiyotimizda turkiy tilda yozilgan qasidaning bu shakli kuzatilmagan[7; 6; 3; 12]. Qasida 
hajman 10 band, 50 misrani tashkil qiladi: 
Bir yurak bordirki, mustahkam p lat q r oni bor, 
Unda saqlangan xazina bebaho vijdoni bor, 
Nayzalar teshmas, q tmas, ishqdan qalqoni bor, 
[11: 290-bet] 
singari band 
ramali musammani maqsur
(ruknlari va taqtii: 
foilotun foilotun foilotun foilon
V
/ V / V / V ~) vaznida yozilgan b lib, a-a-a-a-a, b-b-b-b-a... tarzida qofiyalangan. 
Qasidaning qofiyalanmaydigan misralari esa 
ramali musammani mahzuf
(ruknlari va taqtii: 
foilotun foilotun foilotun foilun
V / V / V / V ) 
mustahkam p lat q r oni, bebaho vijdoni, salobatliq necha posboni, ishqdan 
qalqoni, mehribon joni bor

---

Turkiy aruz imkoniyatlarini 
azal janri orqali boyitgan Erkin Vohidov qasidalar 
orasida eng sharif yaratiq b lgan insonga ba
z davrining milliy madhiyasi 
darajasiga k
qasidalar aruz tizimining turkona vazni b lmish 
ramali musammani mahzuf
lchovida 
yaratilishi bilan yanada milliylik kasb etgan.
Tarixingdir ming asrlar
Ichra pinhon, zbegim, 
Senga tengdosh Pomiru
Oqsoch Tiyonshon, zbegim
[4: 151-bet]
. 
Qasida uchun tanlangan radif ( zbegim) bevosita uning vaznini ham belgilab bergan deb 
aytish mumkin. Ch ziq, qisqa va ch ziq hijolardan iborat b lgan ushbu s z misraning oxirida 
Erkin Vohidov ushbu qasidada 
hna 
uliston va Sibirdagi 
rxun 
hamda Enasoy daryolari qir oqlaridan topilgan qadimgi turkiy toshbitiklardan izlash lozimligini 
aytadi. Qasida davomida tmishimizning yana boshqa ibratli sahifalari varaqlanar ekan, shoir 
ona xalq tarixini mukammal talqin etmoqqa ojiz ekaniga kamtarlik ila ishora qiladi: 
Tarixing bitmakka, xalqim,
Mingta Firdavsiy kerak, 
Chunki bir bor chekkan ohing 
Mingta doston, zbegim
[4: 151-bet].
zdan 
tiklangan muhtasham obida deb baholasak, aslo mubola a b lmaydi.
idada farishtadek pok va iblisdek yovuz, to kabi 

---

buyuk va qum zarrasi kabi mayda, choh kabi tuban, donishmanddek oqil va telbadek nodon 
mavjudot inson olami shu qadar dard bilan ifodalangan. 
Sobitu sayyorada
Inson zing, inson zing, 
Mulki olam ichra bir
Xoqon zing, sulton zing
[4: 392-bet]
. 
hazaji musammani solim
(ruknlari va 
taqtii: 
mafoiylun mafoiylun mafoiylun mafoiylun
V /V /V /V ) vaznida 
yaratilib, mavzusiga k ra qasidanavislik tarixida yangi hodisa hisoblanadi. Ushbu qasida uchun 
bu q llardir, bu q llardir
lchovda yozila 
olmasligini k rsatadi.
Bu q llardir, bu q llardir, 
Mudom mehnat uchun paydo 
Bu q llardir, bu q llardir
[4: 397-bet]. 
janrining istifodasi ham muvaf
musabba
llanilgan ushbu vazndan 
kengayti
musammani maqsur vaznini q lladi. Shakldagi bu zgarishlarga qaramay, bu davr mustazodida 
addaf b lib, 
ularda istifoda etilgan vaznlar aksariyat hollarda tanlangan radiflar bilan uy unlik kasb etgan. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
/ 
-
326-328. 
2.
3.
4.
.
5.
6.
1979.
7.
. 202.
8.
-2014 . 
. 7-
. 
9.
188. 
10.
536. 
11.
2.
12.
T.: TAMADDUN, 2016. 304. 

---

trilogiyasi misolida) 
Maftuna MATNIYAZOVA 
Madaniy nutq va uni shakllantiruvchi vositalar 
271 
Saodat KAMBAROVA 
276 
misolida) 
280 
Maftunaxon AKBAROVA 
286 
Xusnora BAXTIYOROVA 
Til o zlashtirishda tinglab tushunish malakasini shakllantirishga doir topshiriqlar 
290 
E zoza ALIMOVA 
- tarbiya masalasi 
296 
Sohiba ABDURAXMONOVA 
-
bosqich foydalanish 
299 
Otabek ABDUNAZAROV 
Ona 
303 
Dilorom TOSHBOYEVA 
misolida) 
306 
Shohista MULLOQULOVA 
Alisher Navoiy ruboiylarining vazn xususiyatlari
311 
View publication stats
View publication stats