Filologiya fakulteti

Ko‘z tashlagach...

butun tomirim bexosdan bo‘shashib,

o‘tirgan o‘rnimda qotib qoldim... xudoyo tavba!

Choyxona to‘ridagi kishi begona emas, tiniq, havo rang kastyum kiyib, olachipor bo‘yinbog‘ taqqan Siroj muallimning o‘zginasi edi!
Men unga angraygancha tikilib turar edim. Shu payt, buni payqadimi u ham menga boshini ko‘tarib qaradi,

– Salom alaykum, o‘rtoq muallim! – g‘o‘ldiradim shuursiz holatda,

U siniq jilmayib bosh silkidi. Keyin, – lom-mim demay, men bilan bir og‘iz qam gaplashgisi kelmayotganini oshkor ko‘rsatib, — yuzini chetga burdi.

Men endi bir oz o‘zimni o‘nglab, bu o‘shami yoki unga o‘xshatdimmi, deb o‘ylay boshladim. Adashdim, u emas ekan, desam, manglayidagi yoshlikdan qolgan tirtiqdan egniyu jussasigacha — o‘sha, Siroj muallim!

O‘shaning o‘zi ekan, desam, uning hoki turob bo‘lib ketgani shubhasiz; qolaversa, bu odam meni tanimadi,aftidan,^!tanimaydi ham!.Siroj muallim tirik bo‘lganida o‘zini o‘zini shunday tutarmidi?!

Nima voqea ro‘y berayotganiga tushunmaganimdan, dam sayin hol-madorim qochib, boshim qattiq og‘riyotganini sezdim. Havoga chiqqancha nafas rostlagim_,osoyishtaroq fikr yuritgim keldi. Shu bilan birga, o‘zimcha «imtihon» o‘tkazishga ham qaror qildim.

Cho‘ntagimdan tamaki bilan gugurt olib, atayin, unutgan kishidek, choynak-piyola yonida qoldirgancha eshikka yo‘naldim”²⁴.

Tabiatdagi ob-havo bilan bog‘liq o‘zgarishlar hamda aynan payshanba kuni bunday g‘ayritabiiy hodisalarning sodir bo‘lishi yozuvchininig diniy-e’tiqodiy xalq qarashlari bilan chambarchas bog‘liq holda yuzaga kelganligi namoyon bo‘ladi. Bilamizki, xalq orasida payshanba kuni namozgarda ruhlari, ins-jinslar qo‘zg‘aydi degan gap yuradi. Unga ko‘ra farishtalar o‘tganlarnining yaqinlari qilgan duolarini savobini egalariga olib ketayotganida ins-jinslar ularni yo‘lini to‘sib savoblarni olib qolishga urinisharkan. Shuning uchun bu kun kech bemavrid sayoh yurmaslik aytiladi.

Vali ham payshanba kuni shunday sirli hodisalarga duch kelishi shunday tushunchalarga payvand holda olib boriladi:

“Yomg‘ir tinib, bulutlar to‘zgan, osmon oldingi holiga qaytgan, ufqqa qarab yonboshlagan kuz oftobi sahar paytidagi fonusdek mahzun nur taratar edi.

Loyqa suv to‘lib oqayotgan ipdek ariq bo‘ylab besh-o‘n daqiqa nari-beri odimladim. Biroq boshim og‘rig‘i bosilsa hamki, lanjligim tarqamadi. Osoyishtalik his etmadim.. Mening o‘ylaganim; bu orada biron
o‘zgarish ro‘y beradimi, yo‘qmi! Bundan tashqari, yana kirganimda choyxonadagi kishi o‘zini qanday tutadi?! — shuni bilmoqchi edim.

Nihoyat, qaytib ostona hatlab, boyagi o‘rnimga bordim. Namoyishkorona holatda tamaki bilan guturtni cho‘ntagimga joyladim. _: Tik turganimcha, ikki piyola choy ichdim, Butun xayolim, diqqatim esa to‘rda o‘tirgan kishida; uni zimdan kuzatar edim.. - Yo‘q, ko‘cha aylanganimning^: nafi bo‘lmagandek, «imtihon» — sinov ham ish bermadi!

Choyxonadagi kishi menga parvo qilmay,

hamon yuzini chetga burib o‘tirgancha, choy xo‘plar edi.

Men shu pallada ezilib, axir, bu boshqa odam, deyishga tayyor edim! Lekin to‘rda o‘tirgan kishi hadeb bosh barmog‘ining orqasi bilan chap qoshini siypar, bu odat faqat Siroj muallimga xos edi! Bunisi mayli; dabdurustdan esladim. Siroj muallim chap qo‘lining o‘rta barmog‘iga katta uzuk taqar edi. Ana, o‘sha uzuk.,.

Avvalgidan battar es-hushim og‘ib, sarosimalanib choyxonadan chiqdim.

Aslida, balodan nari, deb bu yerdan hozir, tez badar bo‘lishim kerak edi! Ammo dunyoda insonni giribonidan tutib, oyoqlarini yerga mixlaydigan tuyg‘u qiziqish...

Inson mo‘jiza, sir-sinoat bo‘lgan joyda oqibatini o‘ylab ham o‘tirmay, o‘zini tomdan tashlaydi! Tomoshabinlik — tug‘ma xislat! Inson dunyoga tomoshabin bo‘lib kelgan!..