Filologiya fakulteti

ularni  darakchi  Idey  boshqarib  borardi.  Goʻyo  chindan  ham  oʻlimga  mahkum 

etilgandek Priamni kuzatuvchilar yum-yum yigʻlashardi…”

5

   

Ushbu  jumlalarni  oʻqiganimizdayoq  Hekuba  Hektorning  onasi  boʻla  turib, 

oʻgʻlini  endi  hayotga  qaytara  olmasligini  bilib,  Priamni  yoʻldan  qaytarmoqchi 

boʻlsa-da,  Priam  mard  farzandining  jasadini  ham  dushmanga  xor  qildirib 

qoʻymaydigan  darajada  gʻamxoʻr  ota  ekanini  koʻrishimiz  mumkin.  Farzand 

dogʻida  qolgan  otaning  holati  keyinroq,  Axillning  chodiridagi  voqeada  yaqqol 

ifodalanadi: “Ey buyuk Axill! Mendek keksaygan otangni esla! Balki uning shaxrini 

ham  qoʻshnilari  ishgʻol  etishgandir,  balki  uni  ham  musibatdan  halos  etguvchi 

yoʻqdir.  Men  baxtiqaro  chol  qariyb  barcha  oʻgʻillarimdan  judo  boʻldim.  Sen 

oʻgʻillarim  ichida  eng  buyuk  va  zabardast  hisoblangan  Hektorni  oʻldirding. 

Oʻshani deb sening huzuringga keldim. Hech bir foniy zotning boshiga tushmagan 

baxtsizlikni  boshdan  kechirmoqdaman.  Bolalarim  qotilining  qoʻllarini  oʻpishga 

majburman…”

6

 

                                                           

5

 Н.А.Кун. “Қадимги Юнон афсона ва ривоятлари”. -  Самарқанд .: “Зарафшон” нaшриёти, 2005 –йил -  177- 

б. 

6

 Ўша манбаa 

---

                                                                                      

                                                                                    11 

 

Ushbu  voqeada  oʻgʻlidan  ayrilgan  nochor  otaning  kechinmalarini  his 

qilishimiz  mumkin.  Oʻzi  Troyaning  buyuk  shohi  boʻlishiga  qaramay,  farzandi 

uchun  oʻz  gʻururini  poymol  qilib,  dushman  qoʻlini  oʻpishga  ham  tayyorligi 

tahsinga  sazovor.  Axill  Priamning  gaplaridan  ta’sirlanib,  oʻz  otasini  eslaydi  va 

yigʻlab  yuboradi.  “,,,Priam  oʻzining  soʻzlari  bilan  Axillni  oʻz  otasini  eslashga 

majbur  etdi.  Axill  otasini  eslarkan  achchiq  alam  bilan  yigʻladi.  Priam  boʻlsa, 

yerga choʻzilib oldi-da, oʻgʻli uchun zor-zor yigʻladi. Nihoyat, Axill oʻrnidan turdi. 

U Priamni turgizarkan, shunday dedi: 

- 

Ey  baxtiqaro  inson,  Hayotingda  koʻp  gʻam-alam  tortgansan!  Aytchi, 

oʻgʻillaringning  koʻpini  oʻldirgan  odamning  huzuriga  kelishga,  tagʻin  yolgʻiz 

kelishga  qanday  jur’at  etding?  O,  sening  yuraging  temirdan  qattiq  ekan.  Lekin 

tinchlan,  yigʻingni  toʻxtat,  mana  bu  yerda  oʻtir.  Xudolar  dunyoda  gʻam-alam 

dardiga  chidashni  odamlarga  nasib  etgan,  faqat  ular,  umriboqiylar  qaygʻu 

nimaligini  bilishmaydi.  Endi  koʻz  yoshi  toʻkma;  halok  boʻlgan  Hektorni 

yigʻlaganing bilan tiriltirolmaysan-ku, axir…”

7

 

Koʻrib turganimizdek, ikki dushman tarafning bir-biri bilan samimiy suhbat 

qurishi,  kechinmalarini  birga  baham  koʻrishiga  sabab  boʻlgan  narsa  otalik 

muhabbati  va  farzandlik  mehri  desak,  yanglishmagan  boʻlamiz.  Antik  davr 

adabiyoti  Yunon-Rim  afsonalarida  xuddi  shunday  mavzular  aks  etgan  asarlar 

yetarlicha topiladi.  

Oilaviy munosabatlar  haqidagi  asarlarning  tarixiy  taraqqiyot  jarayonidagi  

oʻziga    xosliklar,    ayniqsa,    ulardagi    ota-ona  va  farzandlar    xarakteri    tasvirida  

yaqqol  koʻrinadi.  Xususan,  xarakter  badiiy  asar  gʻoyasini  belgilashda,  uning  

ruhi  va  pafosini  ifodalashda  katta   oʻringa  egaligi  bizga  sir  emas.  Mashhur  

adabiyotshunos    olim    Naim    Karimovning    quyidagi    fikrlari    bu    borada    juda  

ahamiyatlidir:  “Xarakter  –  tarixiy    kategoriya    hamdir.    Buning    ma’nosi    shuki,  

                                                           

7

 Н.А.Кун. “Қадимги Юнон афсона ва ривоятлари”. -  Самарқанд .: “Зарафшон” нaшриёти, 2005 –йил -  177- 

б. 

 

---

                                                                                      

                                                                                    12 

 

har    bir    ijtimoiy-iqtisodiy  davr    oʻz    avlodini    tarbiyalaydi  va  bu  tafovut 

odamlardagi xarakterologik  xususiyatlarda  oʻz  aksini  topadi”.

8

 

Demak,  ijtimoiy va oilaviy munosabatlar, ajdodlar va avlodlar almashinuvi 

jarayonidagi  dunyoqarash  bilan  bogʻliq  boʻlgan  tafovvutlar  va    obrazlar    ishtirok  

etgan  asarlar  juda  qadimiy  tarixga  va  oʻziga  xos  taraqqiyot  bosqichiga  ega.  

Bunday    asarlardagi    gʻoya    va    qahramonlar    holati    davrning    ijtimoiy-siyosiy  

jarayonlari  ta’sirida  oʻzgarib  borgan. 

Soʻzlarimizning  isboti  oʻlaroq,  otalar  va  bolalar  munosabati  keyingi 

adabiyotlarda  ham  davom  etdi.  Bu  mavzu  keyinchalik  Sofokl  va  Esxil 

tragediyalarida,  Yevrpidning  “Medeya”  asarlarida  ham  oʻz  aksini  topadi.  Unda 

otalar  va  bolalar  oʻrtasidagi  munosabatning  turli  shakllarini  koʻrishimiz  mumkin. 

Ularning  asarlarida  yuqoridagi  asar  voqealaridan  farqli  ravishda  bu  munosabatlar 

keskinlashgan,    yoki  tushunmovchilik  va  ziddiyatlarga  toʻla  holatda  aks  etadi. 

Ularga keyingi bobimizda batafsilroq toʻxtalamiz.  

Ilk  oʻrta  asrlar  gʻarb  adabiyoti  diniy  tendensiya  olganligi  sababli  otalar  va 

bolalar  munosabati  yaqqol  pafos  bilan  yoritilmadi.  Asosan  ritsarlik,  qahramonlik 

va  mashuqaga  sodiqlik  kabi  mavzular  yoritildi.    Ilk  oʻrta  asrlar  adabiyotining 

taraqqiyotiga  uch  omil  barakali  ta’sir  koʻrsatdi:  1.  Xalq  ogʻzaki  ijodi.  2.  Antik 

san’at. 3. Xristianlik dini.  Bu bosqich adabiyotida uch ta yoʻnalish mavjud edi va 

ular  quyidagilardir:  1.  Xalq  adabiyoti.  2.  Diniy-cherkov  adabiyoti.  3.  Feodal  – 

ritsar  adabiyoti.  Yuqorida  aytganimizdek,  Ilk  oʻrta  asrlar  adabiyotida    ijtimoiy 

hodisalar natijasida ritsarlik va qahramonlik mavzulariga asosiy e’tibor berildi.  

Uygʻonish  davridan  boshlab  asta-sekin  insoniy  munosabatlar    gumanizm 

ta’sirida    insonlarning  oʻzaro  munosabatlari,  oila,  farzandlar  va  ota-onalar 

oʻrtasidagi  iliqlik  yoki  befarqlik,  ular  oʻrtasidagi  keskinlik  kabi  koʻrinishlar 

adabiyotda  yaqqol  aks  ettirila  boshlandi.  Buning  yorqin  dalili  sifatida  buyuk 

dramaturg  Uilyam    Shekspirning  “Qirol  Lir”  tragediyasini  keltirishimiz  mumkin.  

                                                           

8

Karimov N. ,,Janrmi yoki uslub”.  – T.: Fan, 1991-yil – 82-bet. 

  

---

                                                                                      

                                                                                    13 

 

Unda Qirol Lir  va Graf Gloster taqdiri aks etadi. Ular  ikki xil farzandlaridan ikki 

xil munosabat koʻradilar. Qirol Lir ikkita qizidan yomonlik koʻradi. Lekin u ikkala 

qiziga  ham  mehr  bergan  boʻladi.  Oʻzini  haydab  yuborgan  kenja  qizidan  esa 

yaxshilik koʻradi. Glosterning ham  ishongan  oʻgʻli Edmund unga yomonlik qilsa, 

yomon koʻradigan oʻgʻli Edgir qiyinchilikka tushib qolgan paytda yordam beradi. 

Shu  asarlarda  ham  otalar  va  bolalar  oʻrtasidagi  munosabatlar  oʻzining  yangicha 

talqinini topadi. 

Keyingi  davrlarda  klasittizm  adabiyoti  vujudga  keldi.  XVII    asarda 

klassitizm  adabiyoti  yana  antik  davr  adabiyoti  an’analarini  davom  ettirganligi 

hamda  mavzu  koʻlami  cheklanganligi  uchun  oʻsha  davr  ijodkorlari  tomonidan 

yaratilgan asarlar asosan qadimgi Yunon va Rim dramaturglarining asarlarini qayta 

ishlash natijasida vujudga kelganligi uchun ularda pafos unchalik kuchli boʻlmadi. 

Buning  ustiga,  klassitizm  adabiyoti  suniyroq,  toza  va  samimiy  hislarning  yoʻqligi 

bilan  ajralib  turadi.  Shuning  uchun  ham  bu  davr  adabiyoti  haqida  koʻp  toʻxtalib 

oʻtirmaymiz. 

XVIII-XIX  asrlar  ma’rifatparvarlik,  romantizm  va  realizm  adabiyotida  tub 

burilish  vujudga  keldi  desak,  yanglishmagan  boʻlamiz.    Bu  davrlar  adabiyotida 

ham otalar va bolalar munosabati oʻzida  aks etgan bir qator asarlar vujudga keldi.  

Ular orasida oʻsha davr muhitidan kelib chiqib, otalar va bolalar munosabatlarining 

oʻziga xos tomonlarini ochib bergan Balzakning “Gorio ota”sini olaylik. Bu asarda 

koʻproq  oila  munosabatlarining  yemirilishi  koʻrsatiladi.  Bunda  tanqidiy 

realizmning  buyuk  namoyondasi  Balzak    jamiyatdagi  manfaatparastlik  avj  olib 

ketayotganligi,  mansab,  pul,  boylik  uchun  insonlar  eng  ezgu  his-tuygʻularning 

yemirilishi  sababli  xatto  ota-onadan  ham  kechish  holatlari  koʻplab  sodir 

boʻlayotganini oʻz asarida ustalik  bilan yoritib beradi. Gorio ota oʻz qizlarini hech 

narsaga  zoriqtirmay  ulgʻaytiradi.  U  qizlari  uchun  bor  mehrini  ,  umrini  berdi.  Bor 

boyligini  qizlarinig  istaklari  yoʻlida  sovurib,  hatto  yashab  turgan  uyini  ham  sotib 

ketishga majbur boʻladi. Gorio ota qizlarini shu qadar yaxshi koʻrardiki, qizlarining 

ogʻzidan  chiqqanini  muhayyo  qilib  beradi.  Ohir-oqibat  u  qizlaridan  nima  koʻrdi?  

Gorio  ota  oʻlim  toʻshagida  yotib,  qizlarini  bir  bor  koʻrishni  xohlaganida  qizlari 

---

                                                                                      

                                                                                    14 

 

otasining  oʻlayotganligini  bilib  turib  ham  shon-shuhrat  uchun,  obroʻ,  dabdaba 

uchun  oʻzlarining  “muhim”  ishlarini  otasining  soʻnggi  xohishidan  ustun  qoʻyib, 

arzimagan  bahonalarni  roʻkach  qilib  borishmaydi.  Endi  e’tiborimizni  asardagi 

quyidagi oʻrinlarga qaratsak: 

“Xotini  oʻlgandan  keyin  bolalariga  boʻlgan  mehr-