Filologiya fakulteti

                                                XULOSA 

  Bizga  ma’lumki,  adabiyot  har  bir  davrning  ijtimoiy-siyosiy,  ma’naviy-

axloqiy    muammolarini    koʻtarib    chiqishi    va    ularga    javob    izlashiga    koʻra  

tarbiyaviy  ahamiyatga  ega.  Uning  ijtimoiy-ma’rifiy  xususiyati,  ayniqsa,  tahlil  

va  talqin  vositasida  baholash  mezonlariga  aniqlik  kiritishda  yaqqol  koʻrinadi.  

Tabiiyki,  bu  jarayonda  jamiyat  hayotini  sogʻlomlashtirish  va  dunyoqarashini  

toʻgʻri  yoʻlga  solish  yetakchi  mavqega  erishadi. 

  Qiyosiy    adabiyotshunoslik,    avvalo,    turli    mamlakat    va    millatlar  

adabiyotining    oʻxshash    va    farqli    jihatlarini    oʻzaro    taqqoslab    tadqiq    qilish  

orqali    badiiy    adabiyotni    chuqurroq    oʻrganishga    katta    yordam    beradi.  

Shuningdek,   yozuvchi  mahoratini  tizim  shaklida  ochib  berish,  uning   milliy  

yoki    jahon    adabiyotidagi    mavqeini    belgilash,    yozuvchining    oʻziga    xos  

iste’dodini,  badiiy  mahorati  va  yashirin  qirralarini  bilib  olish  uchun  boshqa  

bir  ijodkorning  oʻxshash  asari  bilan  qiyoslab  oʻrganish  ham  muhim  sanaladi.  

Qiyoslash  orqali  adabiyotning  asl  maqsadi  ochiladi. 

  Badiiy    adabiyot    paydo    boʻlganidan    buyon    uning    asosiy    obyekti  

hisoblangan  inson    hayotiga    doir    turli    muammolar    doimiy    yoʻldosh    boʻlib  

kelayotir.    Shulardan    biri  otalar    va    bolalar    (keng    ma’noda    ajdodlar    va  

avlodlar)  oʻrtasidagi  munosabatlar masalasidir.  Insoniyat  turmushi  yoki  jamiyat  

taraqqiyotida  yuz  bergan   oʻzgarishlarning aksariyati  keksa  avlod  bilan   oʻsib  

kelayotgan  yosh  avlod   oʻrtasidagi  kelishmovchiliklar natijasidir.   Bu  jarayon  

badiiy    adabiyotda    aks    etmasligi    mumkin    emas.     Otalar   va  bolalar   oʻrtasida  

yuzaga  kelgan  turli  munosabatlar nafaqat  badiiy  adabiyotda, balki real hayotda 

ham    doimiy  muammolaridan  biridir.  Biz    ushbu    ishimizda    aynan  shu 

munosabatlarning  salbiy  koʻrinishlari,  jahon  va  oʻzbek  adabiyotida  padarkush  va 

farzandkush  obrazlari  aks  etgan  asarlarni  qiyosiy  tahlil  qilib,  oʻzaro  oʻxshash  va 

farqli jihatlarini, fojeaning kelib chiqish sabablarini, unga davr va makon ta’sirini 

ochib  berishga    asosiy    e’tibor    qaratdik.    Shu  bilan  birga  ota  va  bola 

munosabatlarining tarixiy va tarbiyaviy asoslariga  ham  toʻxtalib  oʻtdik.  Mavzuni  

---

                                                                                      

                                                                                    57 

 

bayon  qilish  jarayonida jahon va oʻzbek adabiyotidagi padarkush va farzandkush 

obrazlari  aks  etgan  asarlarning  qiyosiy    tahlilidan    foydalandik.  Ushbu  

yozuvchilarning  badiiy  mahorati,  oʻziga  xos  uslub  va  ifodalariga  ham  yoʻl-

yoʻlakay  e’tibor  qaratdik.  Ishimiz  yakunida  quyidagi  xulosalarga  keldik: 

1. 

Jahon  adabiyotida  otalar  va  bolalar  oʻrtasidagi  munosabatlar  va  ular 

oʻrtasidagi  muammolar  aks  etgan  asarlar  juda    qadimiy    tarixga    va    oʻziga   xos  

taraqqiyot  bosqichiga  ega. Ota va bola munosabatlari aks etgan dastlabki asarlar 

antik  davr  adabiyotida  uchraydi.  Ularda  dono  va  adolatli  otalar,  mard  va  itoatkor 

farzandlar hamda ular oʻrtasidagi iliq munosabatlar namoyon boʻladi.  

2. 

 Keyingi  davrlarga,  ya’ni  ma’rifatchilik  adabiyotidan  boshlab  

asarlardagi  gʻoya  va  qahramonlar  holati  davrning  ijtimoiy-siyosiy  jarayonlari  

ta’sirida    oʻzgarib    borgan.  Jamiyatda  eski  avlod  va  yangi  avlod  oʻrtasidagi 

keskinlik va ziddiyatlar asosiy mavzuga koʻtarildi.  

3. 

Oʻzbek adabiyotida  ota va bola  munosabatlari  dastlab xalq ogʻzaki 

ijodida oʻz aksini topadi. Ularda, asosan, dono va mard otalar hamda ota oʻgitlariga 

amal  qilib  kamolga  erishgan  farzandlar  tasviri  ifodalanadi.    Biroq,    asrlar    oʻtib,  

insoniyat  tafakkurida  roʻy  bergan  oʻzgarishlar,  jamiyat  taraqqiyoti  natijasida  

bu  munosabat  oʻzgarib  borgan.  Oʻzbek mumtoz adabiyotida bu mavzu turli xil 

koʻrinishlarda,  asosan,  otaga  boʻlgan  hurmat,  farzandning  azizligi  pand-nasihat 

korinishida asarlarda ifodalandi. 

4. 

Otalar va bolalar oʻrtasidagi  munosabatlarga jadidchilik davriga kelib 

qarashlar  oʻzgardi.  Jadid  adabiyotida  eski  avlod  bilan  yangi  avlod  oʻrtasida 

dunyoqarashdagi ziddiyatlar aks ettirildi va jamiyatdagi johillik, qoloqlik yoshlar, 

umuman  millat  fojeasiga  olib  kelinayotganligi  koʻproq  ota-onalarning  johilliklari, 

ma’rifatsizliklari,  farzandlarining  his-tuygʻulari  bilan  hisoblashmasligi  kabi 

holatlar sabab ekanligi  orqali koʻrsatib berishga urinildi. 

5. 

Jahon  va  oʻzbek  adabiyotida  padarkushlik    hodisasi    uch    xil  

ko`rinishda  yuzaga  kelgan.  Bular:  a) bilmasdan  o`ldirish;  b) manfaatparastlik  

yo`lidagi    qotillik;    d)  ma’rifatsizlik  va  johillik    oqibatidagi    qotillik.    Badiiy  

asarlarda,  asosan,  yuqoridagi  uch  xil  padarkushlik  omili  tasvirlanadi. 

---

                                                                                      

                                                                                    58 

 

6. 

Badiiy  adabiyotda  farzandkush  obrazlari  milliy  xususiyatga  ko`ra  

bir-biridan    farqlanadi.    Yevropa    va    rus    adabiyotida      qilgan    gunohi    uchun  

qasddan      farzand    o`ldirish    hodisasi    ko`proq    uchrasa,    Sharq    va    o`zbek  

adabiyotida    bunday    hol    deyarli    uchramaydi.    Bu    mentalitet    omilining  

natijasidir. 

7. 

Padarkush    va    farzandkush    obrazlari    avlodlar    o`rtasidagi  

ziddiyatlar,    muhit    va    tarixiy    sharoit,    xarakter    va    axloq    kabi    masalalarni  

badiiy    yo`sinda    bayon  etadi.    Bu    obrazlar    yordamida    katta    ijtimoiy    va  

ma’naviy  masalalar  o`z  ifodasini  topgan. 

8. 

Bu  ilmish  ish  jarayonida  badiiy  adabiyotdagi  azaliy  muammolardan 

biri oʻrganilib, qiyosiy metod asosida oʻxshash va farqli jihatlari tahlil qilindi. 

          Umuman  olganda,  otalar  va  farzandlar  o`rtasidagi  munosabat,  padarkush  

va    farzandkush    obrazlari    tasvirlangan    asarlar    bugungi    kun    uchun    ham,  

kelajak    uchun    ham    ahamiyatlidir.    Bunday    asarlarni    oʻrganish    orqali    biz  

oilaning  muqaddasligi,  tarbiyaning  ahamiyati  insoniyat  uchun  qanchalik  kuchli  

zaruriyat  ekanligini  yanada  koʻproq  anglab yetamiz.