Fe’llarning vazifa shakllari Darsning maqsadi

III.Yangi mavzu bayoni:
Fe’llarning vazifa shakllari
1-topshiriq. Berilgan fe’l shakllarni tarkibiy qismlarga ajrating.
Kel+gach, kel+guncha, o’qi+b, o’qi+sh, o’tir+gan, qo’rq+ma+s (-r).
2-topshiriq. Yuqoridagi fe’llar ishtirokida gaplar tuzing. Gap tarkibida fe’llarning qaysi gap bo’lagi bo’lib kelayotganini ayting.
Masalan: A’lo o’qish – burchimiz. (ega) Anvar – qo’rqmas bola. (aniqlovchi)
Topshiriqlar bajarilgach, yangi mavzu tushuntiriladi. Yangi mavzu avval ertak tarzida tushuntiriladi.
Bir bor ekan, bir yo’q ekan. Qadim zamonda Harakat va holat degan saltanat bo’lgan ekan. Bu saltanatni Fe’l ismli odil podshoh boshqarar ekan. Fe’lning to’rt farzandi bor ekan: bir o’g’il va uch qiz. O’g’lining ismi sof fe’l ekan. U xuddi otasining o’zi ekan.
Fe’l qizlarini dono, aqlli, bilimli qilib tarbiyalabdi. Ular voyaga yetgan kattasini Otga, ikkinchi qizini Sifatga, kenja qizini esa Ravishga turmushga beribdi. Qizlari bilimli va tadbirli bo’lganliklari bois hayotda ko’p qiynalishmabdi. Oradan kunlar o’tib, ularning har biri farzandli bo’libdi. Nabiralariga Fe’lning o’zi ism beribdi. Katta qizi va Otning bolasiga Harakat nomi, ikkinchi qizi va Sifatning bolasiga Sifatdosh, kenja qizi va Ravishning farzandiga esa Ravishdosh deb nom qo’yibdi.
Fe’lning o’g’li Sof fe’l yolg’iz qolmaslik uchun jiyanlarini yoniga olib, otasining ishlarini a’lo darajada davom ettiribdi. Shunday qilib, hamma murod-maqsadiga yetibdi.
Fe’llar gapda boshqa so’zlar bilan bog’lanib, kesim, ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi, hol vazifasida kelishi mumkin. Buning uchun fe’l maxsus shakllarga ega bo’ladi. Turli gap bo’laklari vazifasida kelish uchun xoslangan fe’l shakllari fe’lning vazifa shakllari sanaladi.
Fe’llarning to’rt vazifa shakli mavjud: 1) sof fe’l shakli (o’qidi); 2) harakat nomi shakli (o’qimoq, o’qish); 3) sifatdosh shakli (o’qigan, oqar); 4) ravishdosh shakli (o’qib, kelgach).
Darslikdagi 137-mashqni bajaramiz. Berilgan gaplardagi fe’llarning vazifa shakllarini aniqlang va tushuntiring. Lingvistik kompetentsiya elementlarini rivojlantirish maqsadida mashq o’quvchilar tomonidan yozma bajariladi.
1.Alisher uyga kirishi bilan qolganlar jim bo’lishdi. (kirishi- harakat nomi; qolganlar – otlashgan sifatdosh; jim bo’lishdi –sof fe’l) 2.Azizim, qizingizning baxtini birovlarning ostonasidan qidirmang. (qidirmang-sof fe’l) 3. Suv kelguncha podani tepaga haydab chiqdi. Misoli suvga kalla qilganday o’zini soyga otdi. (kelguncha, haydab –ravishdosh; chiqdi, otdi –sof fe’l; qilgan -sifatdosh )
1 38-mashq. Berilgan gaplardagi fe’llarning vazifa shakllarini toping, tahlil qiling. Nutqiy kompetentsiya elementlarini rivojlantirish maqsadida mashq o’quvchilar tomonidan o’g’zaki bajariladi.
Bo’lib, ko’tarib, deb, surib, o’tgach – ravishdosh; o’lmas, atalayotgan – sifatdosh; uyg’onish, burilish- harakat nomi; boyitdi, yasadi, yoydi, tilga olyapmiz – sof fe’l.
Kitobimizning to’rtinchi sahifasiga keldik.
Oz ilmiga ham amal qilgan inson,
Amal qilmas olimdan zo’r, begumon.
Demak, olgan bilimlarimizni sinovdan o’tkazamiz.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.
“Ikki qismli kundalik” usuli bilan mavzuni mustahkamlaymiz. O’quvchilarga tarqatmalar tarqatiladi. “Kundalik”ning bir qismida fe’llar noaniq shaklda berilgan. Ulardan fe’lning vazifa shakllarini hosil qilib, gap tuzish lozim. Namuna:

Ikki qismli kundalik
Yuvmoq
Sevmoq
Tanlamoq

Darslikda berilgan savollarga javob bering:

1. 
   Fe’lning vazifa shakllari deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Fe’lning qanday vazifa shakllari bor?
   
3. 
   Ular ot, sifat, ravishga nimasi bilan o’xshaydi?
   

Kitobimizning keyingi sahifasiga qaraymiz.
Mehnatga yarasha tayin mukofot,
Shu bois tinmayin ishla, odamzod.