Феъл сыз туркуми

5. ORTTIRMA NISBAT. 

 

 

Orttirma  nisbatda,  birinchidan,  sub'yekt  o'z  harakatini  boshqa  bir 

sub'yektning ta'siri, tazyiqi natijasida bajarilishini ifodalaydi. Bunday holda ikkita 

sub'yekt bo'lib, asosiy sub'yekt vositali to'ldiruvchi, ikkinchi darajali sub'yekt esa 

ega  sifatida  qo'llangan  bo'ladi.  Masalan:  Zulfiya  ko'ylagini  chevarga  tikdirdi. 

Bunda  asosiy  sub'yekt,  ya'ni  harakatni  bajaruvchi  shaxs  (chevar)  to'ldiruvchi, 

ikkinchi  darajali  shaxs  (Zulfiya)  ega  vazifasida  qo'llanilgan  ikkinchi  darajali 

sub'yektning harakati ancha umumiy, mavhum bo'ladi. Masalan: O'qituvchi bizga 

yangi  kitoblar  ko'rsatdi.  Ko'rish  harakati  bunda  to'ldiruvchi  (biz)  tomonidan 

bajarilgan bo'lib, ega (o'qituvchi) ko'rish harakatining bajarilishida ta'sir qiluvchi 

vositadir.  Ikkinchi  holatda  esa,  faqat  bir  sub'yekt  mavjud  bo'lib,  uning  harakati 

---

 

7 

ob'yektga  o'tadi:  U  kitob  keltirdi  kabi.  Orttirma  nisbat  fe'l  negizlariga  quyidagi 

qo'shimchalarni qo'shish bilan yasaladi: 

 

a)  oxiriga  unli  yoki  y,  r  undoshlari  bo'lgan  negizlarga  -t  qo'shimchasini 

qo'shish bilan. Masalan: uxla-t, qisqar-t, ko'pay-t kabi; 

 

b) oxirida jarangsiz undosh bo'lgan bo'g'inli negizlarga, shuningdek, ko'p 

bo'g'inli negizlarga -tir qo'shimchasini qo'shish bilan: toptir, ayttir, undir kabi; 

 

d)  oxirida  sh,  ch,  t  undoshlari  bo'lgan  negizlarga  -ir  qo'shimchasini 

qo'shish bilan: ichir, tushir, qaytar kabi; 

 

e)  oxirida  undosh  tovush  bo'lgan  ba'zi  bir  bo'g'inda  negizlarga  -ar 

qo'shimchasini qo'shish bilan: chiqar, qaytar kabi; 

 

f)  oxirida  k,  m  undoshlari  bo'lgan  ba'zi  negizlarga  -iz  qo'shimchasini 

qo'shish bilan: oqiz, tomiz kabi; 

 

g) oxirida undosh tovush bo'lgan ba'zi bir negizlarga          -kaz, -qaz, -