Fayzulla boynazarov

GABRIEL GARSIA MARKES
(1928-2005)
Kolumbiyaning Arakatuka  shaharchasida tu­
g'ilgan  Gabo  (Gabriel)ning bobosi  Nikolos  har­
biy bo'lib.  unvoni  polkovnik edi. Gabo tarbiyasi- 
da  bobosining va  buvisining ta’siri  katta bo'ladi. 
Advokat  bo'lishni  orzu  qilib,  universitetga 
o'qishga  kiradi.  Biroq  u jurnalistikaga  qiziqib 
qolib,  gazetaga  xabarlar yoza boshlaydi.  «Е1  Es- 
pentador»  «Sharhchi»  gazetasida  faoliyat 
ko'rsatadi. Shu davrdan boshlab badiiy ijod bilan 
ham  shug'ullanadi.  «Е1  Espentador»  gazetasi- 
ning Yevropa  muxbiri  bo'ladi.  Gazeta yopilgach, 
Parijga  kelib  faqat  ijod  bilan  mashg'ul  bo'ladi. 
«Xosiyatsiz  soat»  romanini  tugatmasdanoq, 
bobosi  haqida  «Polkovnikka  hech  kim  yozmaydi»  asari  ustida  ishlay 
boshlaydi.  40 yoshida  «Yolg'izlikning yuz yili»  (1968)  romanini  nashr 
qilib,  mashhur bo'lib  ketadi.  «Oshkora qotillik  qissasi»  (1981)  g‘oyat 
qiziqarli  bo'lib,  Pedro  va  Pablo  degan  qotillarning  Nasarni  so'yib 
ketishi  voqeasi  tasvirlangan.
Gabriel  Markes  1982-yilda xalqaro Nobel mukofoti  laureati  bo'ladi. 
Lotin  Amerikasi  adabiyotining atoqli  adibining  asarlari  o'zbek  tiliga 
tarjima qilingan.
«Yolg'izlikning  yuz  yili»  romanida  tasvirlanishicha,  lo'lilar  qish­
loqqa,  yangiliklami,  xavf-xatarni,  sehr-joduni,  afsona  va rivoyatlarni 
olib kiradi. Qishloqning Makondo deb atalishi  ham lo'lilar tilidan  kelib 
chiqqan  bo'lsa  kerak.  Romanda yana  bir narsa e ’tibomi  o'ziga tortadi- 
ki,  lo'lilar Sharq  bilan  G'arbni  bog'lovchi  bir vosita sifatida tanlangan.
Xose Arkadio  Buendia qishloqning eng bilimli,  yangilikka  intiluv- 
chan, dono odamlaridan  biri.  U oqsoqol  olib kelgan yangilikni  o'zicha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ixtiro  qilishga  harakat  qiladi.  Shu  yo‘sinda,  ko‘pchilik  unga  hayrat 
bilan qaraydi, ixtirolari esa qishloqning o‘ziga xos eng muhim yangilik- 
laridandir.  Shuning uchun ham u har yili  lo'lilaming kelishini  intizorlik 
bilan kutadi.
Ko'proq  hissiyotga  beriluvchan  xayolparast Xose Arkadio  Buendia 
lo'lilar bashoratiga  va,  ayniqsa,  Melkiades  m o'’jizalariga  ishonadi.  Bu 
mo‘’jizalami  yer qa’ridan  oltin  qazib  olish  ishiga tadbiq  qilish  haqida 
o'ylaydi.
To'g'ri  so'z Melkiades Xosega bu mo'jiza-ohanraboning hech narsa­
ga yaroqsizligini  tushintirsa ham  ishonmaydi.
Melkiadesning ogohlantirishiga  qaramasdan  Xose  bu  soxta  m o'’ji- 
zaga  ishonib,  uni  bor-budiga  -   «bir  xachiri  va  bir  qancha 
uloqchalariga» almashtirib oladi.
Roman  mana  shunday  qiziqarli  voqealar asosiga  qurilgan.  Asarda 
tasvirlanishicha,  lo'lilar yanada  hayratlanarli  m o'’jizalarni  namoyish 
eta  boshlaydilar.  Bir  kuni  jazirama  issiqda  ko'cha  o'rtasiga  xas- 
cho'plami  to'plab,  zarrabinni  quyosh  nuriga to'g'rilab,  xas-cho'plami 
yoqib yuboradilar.  Bu  sirli  voqeadan  qishloq  ahli  hayajonlanib  ketadi. 
Ayniqsa,  hissiyotga  beriluvchan  Xose  Arkadio  Buendia  qattiq 
hayratlanib,  bu  zarrabinni  harbiy  maqsadda  ishlatsa  bo'ladiku,  degan 
fikr miyasiga  urilib,  zarrabinni  qo'shib  uch  oltin  yombiga almashtirib 
oladi. Melkiades ishonuvchan Xoseni o'z niyatidan qaytarib, uning seh- 
rli  kuchi yo'qligini  aytsa ham oyoq tirab turib oladi.
Melkiades  lo'li  bo'lsa  ham  juda  mard  edi.  U  lo'lilarning  g'irt 
yolg'ondan  iborat  afsungarliklariga  qattiq  ishongan  Xose  Arkadio 
Buendiaga  rahmi  kelib,  oltinlarini  qaytarib  beradi.  Yana  bir  qancha 
mo‘’jizaviy asboblar,  ilmiy kitoblar ham olib kelib beradi.
Ishonuvchan Xose bo'lsa davlat idoralariga m o'’jizaviy zarrabindan 
harbiy  qurol  sifatida  foydalanish  mumkinligi  va,  hattoki,  bu  m o'’jiza- 
ning  sirlari  haqida  saboq  berishi  haqida  maktub  yo'llab,  yillar 
davomida maktubiga javob ololmaydi.
Shunday  bo'lsa-da,  Xoseda  ilmga bo'lgan  ishtiyoq  so'nmaydi.  U 
lo'li  sovg'a qilgan m o'’jizaviy asboblar yordamida xonasidan  chiqmay 
tadqiqot  ishlari  olib  boradi.  U  bir  necha  kun  uxlamasdan  tinimsiz 
ishlab, o'z-o'zi  bilan gaplashadigan bir holga tushib qoladi.
Romanda qishloq  odamlariga xos  soddalik,  ishonuvchanlik,  ular­
ning hayot  tashvishlari,  kurash  va yashash  tarzi  g'oyat  mahorat  bilan 
tasvirlab berilgan. Yolg'izlik  insonning  taqdir  taqozosi  bilan yolg'iz
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qolishi  emas,  insonni  dunyo yangiliklaridan, taraqqiyotdan, jamiyatdan 
uzulib qolishidir, degan  fikr o‘rtaga tashlangan.
Taraqqiy  etgan  mamlakatlarda  allaqachonoq  oddiy  bir  narsaga 
aylanib  qolgan  durbin  va  zarrabin  oddiy  qishloq  ahli,  xususan,  Xose 
uchun  buyuk  bir  kashfiyot  -   mo4'jiza  boMib  tuyuladi.  Chunki  Xose 
dunyo yangiliklaridan  orqada qolgan,  ilmiy kashfiyotlardan  bexabar.
Gabriel  Garsia  Markesning  romani  qanday  tugashini  oldindan 
bilolmaysiz.  Asarning  nihoyasini  o‘qishga  qiziqasiz.  Nihoyasini 
bilganda  esa  o'ylanib  aolasiz.  Nega yozuvchi  bunday  xulosaga  keldi? 
«Yolg‘izlikning yuz yili»ga  mahkum  etilgan  odamlar avlodi  endi  nega 
qayta  paydo  boMmaydi?  Ancha  vaqt  shu  savollarning javobini  topol­
may, yana romanni  qaytadan  qoMga olasiz.
«Yolg'izlikning yuz yili»  asarida  insonning yolg‘izligi, jamiyatning 
yolg‘izligi,  qishloq  ahlining yolg‘izligi  haqida  gap  ketadi.  «Oshkora 
qotillik  qissasi»  asarida  esa  har  bir  insonning taqdiri  uchun  mas’ullik 
haqida mulohaza yuritiladi,  loqaydlik qoralanadi.
Bir  odam  huda-behuda  o‘lib  ketayapti.  Uning  qotilini  ko‘rganlar 
hech  narsani  ko‘rmagandek  beparvo yuribdi.  Ko‘rsa  ham  ko‘rmaslikka 
oladi. Bilsa ham bilmaslikka oladi.  Insonning fojiaviy oMimiga beparvo 
qarashadi.  Qo‘shnim  bilan  nima  ishim  bor,  menga  desa  o‘lib 
ketmaydimi qabilida ish tutadi. Axir, bunday beparvolikka qachongacha 
:hidash  mumkin?
Gabriel  Garsia Markes  qotillikni  ko‘rganlar,  unga guvoh  boMganlar 
ham  aslida  qotil  kabi  jinoyat  ishtirokchilaridir,  degan  fikrni  ilgari 
suradi. Jinoyatni  ko‘rib, ko‘rmaslikka olish  bu eng yomon jinoyat.