Fayzulla boynazarov

MARK TVEN
(1835-1910)
Samyuel  Klem ens  M issuri  shtatida  tu g ‘iladi. 
Bolalik yillari  M issisipi  daryosining qirg‘ogMdagi 
Ganibal  shahrida o ‘tadi.  Huquqshunos boMgan  otasi 
oMgandan  so‘ng yosh  Samyuel  moddiy jihatdan  no- 
chor hayot  kechiradi.  Bolalik yillaridayoq  Missisipi 
daryosi  b o ‘ylab  qatnaydigan  paroxodda  ishlay 
boshlaydi.  M ark  Tven  taxallusini  ham  shundan 
olgan.
1861-1865- yillarda Amerikada  fuqarolar urushi 
boshlanib,  M issisipi  daryosida  kema  qatnovi  to ‘x- 
tatilgandan  so‘ng  Mark Tven Nevada tomonlardagi 
oltin-kumush  konlariga ishga ketadi.
Dastlabki  faoliyatini jumalistikadan boshlaydi.  «Enterprayz» gazeta- 
sida  xabarlari,  satirik  hikoyalari  tez-tez ko‘rina  boshlaydi.  Keyinchalik 
u Yevropa  va  Kichik  Osiyo  bo‘ylab  sayohatga  chiqadi.  Safar taassurot- 
lari  haqida qator asarlar yozib,  so‘ngra qizgMn  ijod  bilan shug‘ullanadi.
«Geklberri  Fin  sarguzashtlari»,  «Tom  Soyerning  sarguzashtlari» 
jahon bolalar adabiyotining shoh asaridir. «Missisipidagi hayot» (1883), 
«Amerikalik  o‘rinbosarlar»  (1892),  «Uilsonning  puch  kallasi»  (1894), 
«Qirol Artur saroyidagi sumaychi Yanka»  (1889),  «Janka de Am»
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(1896)  asarlari  ham  qiziqarli  voqealarga  bagMshlangan.  M uallif 
Amerika  hayotini  haqqoniy  ifodalaydi.  Tven  asarlarida  negrlarga 
xayrixohlik,  qora  tanlilarning  haq-huquqini  himoya  qilish  tuyg 4usi 
mujassam.
Yozuvchining  fantastik  asarlarida  ham  tasvir  haqiqat,  adolat  nuri 
bilan yo‘g‘rilgan.
«Tom  Soyerning yangi  sarguzashtlari»  asarida  bolalarga  xos  fe’l- 
atvor xususiyatlari, jasorat,  mardlik,  soddadillik o‘z  ifodasini  topgan.
Mark  Tven  faqat  Amerikada  emas,  yer yuzida yomonlik,  turli  xil 
qabihliklaming yo‘q  boMishini  orzu  qiladi. Ayniqsa,  bolalarning jabrla- 
nishini  xohlamaydi.  Dunyo  bolalarining Tom  bilan  Jim  kabi  xaloskori 
boMishini  istaydi.  Dunyoning  qaysi  bir oMkasida,  xoh  Sahroi  Kabirda, 
xoh  boshqa chekka mamlakatda boMmasin,  bolalarning bexavotir,  hech 
bir jabr-sitam chekmasdan  osoyishta yashashini  o‘ylaydi.
Mark  Tven  zamonida Afrikadagi  ko‘pgina  davlatlar  mustamlaka- 
chilar asoratida yashardi.  Amerika va  G ‘arbdagi  rivojlangan  davlatlar 
bu  q it’ani  o ‘zaro  boMib  olishgandi.  M ustam lakachilar  Afrikadagi 
mehnatkash  xalqni  qulday  ishlatib,  ularning  boshiga  cheksiz  kulfatlar 
keltirar  edi.  A frikaliklar  bir  parcha  nonga  zor  bo‘lib,  ogMr  hayot 
kechirsalar,  mustamlakachilar  behisob boyliklar orttirardi.  Ayniqsa,  af- 
rikalik  bolalarning  hayoti  dahshatli  kechardi.  Ochlik  tufayli  turli 
kasalliklar  tarqalib,  bolalar yoppasiga  oMib  ketardi.  Yozuvchi  bunday 
mudhish voqealarga befarq qarab turolmaydi.
Mark  Tven  «Tom  Soyerning boshidan  kechirganlari»  asarida Tom 
bilan  Geklberri  Finning  hamrohligi,  ularning  sarguzashtlarini  hikoya 
qilganida Tom  hali juda yosh edi.  U  bilan  bogMiq voqealar Amerikada- 
gi  oq  tanli,  qora  tanli,  qizil  tanlilar  hayotiga  ham  ulanib  ketadi. 
0 ‘shanda adib  faqat Amerikadagi  bolalar hayotini  tasvirlab bergan  edi. 
Adib  Tomning  sarguzashtlarini  davom  ettirish  niyati  borligiga  ishora 
qilib, asarning yakunida shunday deb o‘tgan edi:
«Bu kitob qahramonlarining ko‘pchiligi hali ham tirik: ular baxtiyor. 
Ehtimol,  keyincha  men  bu  kitobda tasvirlangan  bolalarning  tarixlari 
bilan  shug‘ullanishni  lozim  ko‘rib,  ulardan  qanday  kishilar yetishib 
chiqqanini yozishga kirisharm an».
Adib  «Tom  Soyerning yangi  sarguzashtlari»  asarida kichik  qahra- 
monlaridan qanday kishilar yetishib chiqqanini yozishga kirishadi.
Mark  Tven  dunyoqarashi  ham  kengayib,  qahramonlari  kabi  ulg‘a- 
yib,  endi jahon  bolalarining taqdirini  o‘ylaydi.  Ulg‘ayib  qolgan  qahra- 
monlarini  sharga solib,  dunyo  bolalarining boshi  uzra yuborib, yuksak- 
likdan  bolalar  hayotini  kuzatadi.  Tom  yer  kurrasining  qay  bir  chek- 
kasida  boMmasin,  ularga  yordam  qoMini  cho‘zadi,  yangidan-yangi 
sarguzashtlami  boshidan kechiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---