Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

YONG‘IN O‘CHIRISH VA AVARIYA-QUTQARUV AVTOMOBIL-
LARI TUZILISHINING ASOSIY ELEMENTLARI 
Yong‘in o‘chirish va avariya-qutqaruv avtomobillari bazaviy transport 
vositalarining shassisi va dvigatellari yong‘in o‘chirish va avariya-qutqaruv 
avtomobillari yuk avtomobillarining shassisida yaratiladi. Ularga ikki asosiy talab 
qo‘yiladi: ular yuqori solishtirma quvvatga va o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lishi 
kerak. Avtosisterna va maxsus yong‘in o‘chirish avtomobillari uchun ZIL, GAZ, 
KamAZ, Ural, MAZ, “ISUZU”, “MAN”, “Volvo”, “IVECO” yuk avtomobillari 
shassilaridan foydalaniladi. Ular to‘liq uzatmali (g‘ildirak formulasi 4x4; 6x6; 8x8) 
va noto‘liq uzatmali 4x2; 6x4 va boshqalar) bo‘lishi mumkin. Bu yong‘in-qutqaruv 
bo‘linmalari joylashgan hududlar uchun shassini to‘g‘ri tanlash imkonini beradi. 
“Isuzu” yuk avtomobilining bazaviy shassisi Avtomobil shassisi 
quyidagilardan iborat: 
transmissiya, yurish qismi 
va
 boshqarish mexanizmlari. 
Korxona mahsulotlari: 
 
 
Yong‘in o‘chirish avtomobilini uning maxsus kuzovi belgilab beradi. 
Yong‘in o‘chirish avtotsisternasining kuzovi kabina, kuzovning o‘zi, sisterna, 

---

147 
ko‘pik hosil qiluvchi modda baki va avtomobilning tashqi osma jihozlari 
detallaridan tashkil topadi. 
Yuk avtomobillari shassisida yong‘in o‘chirish avtomobillarini yaratish
uchun yong‘in o‘chirish ustqurmasi o‘rnatiladi. Yong‘in o‘chirish avtomobilining 
vazifasiga qarab ustqurma jangovar tarkib uchun kabina (salon), turli
mexanizmlar, yong‘in o‘chirish moddalari uchun sisterna va baklar, yong‘in
o‘chirish texnik qurollarini o‘z ochiga olishi mumkin. Shunday qilib, yong‘in
o‘chirish ustqurmasi tashiladigan yuk hisoblanadi. Bu yuk vazni doimiy, ya’ni
yong‘in o‘chirish avtomobili salt yurishdan holi. Aniqlanishi bo‘yicha, u
transport rejimida va yong‘inlarda jangovar vazifalarni bajarish rejimlarida
ishlatiladi. Yong‘in o‘chirish avtomobillarining komponovkasi transport 
rejimida, uning burilishi cheklangan holatlarda va yong‘inning xavfli omillari
ta’siri ostida statsionar rejimda uning texnik imkoniyatlarini amalda qo‘llash
imkonini berishi kerak.Yong‘in o‘chirish ustqurmasi tuzilishining texnik
darajasi va mukammalligi,shuningdek uning bazaviy shassi tuzilishi bilan
muvofiqligi yong‘in o‘chirish avtomobillariga qo‘yiladigan talablarning
barchasini amalga oshirilishini ta’minlashi lozim . Bunda uning tuzilishi: bazaviy 
shassining xavfsizlik ko‘rsatkichlarini pasaytirmasligi; shaxsiy tarkibni
xavfsizligini ta’minlagan holda jangovar xarakatlarni amalga oshirishning 
minimal vaqtini ta’minlashi; yong‘in o‘chiruvchilarning mehnati muhofazasi va 
atrof-muhit muhofazasi talablarini qoniqtirishi kerak. Bu talablarning barchasi 
avtotsisternalarga nisbatan ko‘rib chiqiladi. Bu ularni yong‘in o‘chirish 
avtomobillarining asosiy qismini tashkil qilishi, avtotsisternalar ko‘p sonli 
jangovar hisobga egaligi bilan shartlangan. Avtotsisternalar ko‘chadigan va 
ko‘chmas yuklar tashiydi. Barcha yong‘inlarning 99% dan ortig‘i
avtotsisternaning jangovar tarkibi tomonidan o‘chiriladi. Boshqa yong‘in o‘chirish
avtomobillari turlarining ba’zi o‘ziga xos xususiyatlari ularning tuzilishi 
ta’riflanganida ko‘rib chiqiladi. Aksariyat yong‘in o‘chirish avtotsisternalarida
standart shassining haydovchi kabinasi o‘zgarishsiz qoldiriladi va faqat unga
payvandlash orqali jangovar hisob kabinasi (saloni) qo‘shiladi Bunday
komponovkada jangovar hisob kabinasi qoidaga muvofiq, karkassiz yaxlit
metalldan va po‘lat profilli quvurlar, panellar va shtampovka qilingan 
elementlardan payvandlangan bo‘ladi. U avtomobil ramasida o‘rnatiladi va
unga rezina yostiqchalar orqali boltlar bilan mahkamlanadi. Ayrim yong‘in
o‘chirish avtotsisternalari jangovar hisob kabinasi haydovchi kabinasidan
alohida qilib tayyorlanadi. Jangovar hisob kabinasi har bir tarafga bittadan
ikki eshik bilan jihozlanadi. Kabina ichida shaxsiy tarkib uchun suyanchig‘i
nafas olish apparatlari uchun transport konteyneri ko‘rinishida tayyorlanadigan 
o‘rindiqlar o‘rnatiladi. Kabina yon devorlari va shaxsiy tarkib uchun
o‘rindiqlar ostida yong‘intexnik asbob-anjomlarini mahkamlash moslamalari
o‘rnatiladi. Yong‘in o‘chirishavtomobillarining ayrim komponovka sxemalari
kabinada yong‘in o‘chirish nasosini joylashuvini ko‘zda tutadi.
Samarqand avtomobil zavodi MCHJda ishlab chiqariladigan yong‘in 
o‘chirish avtomobillarining texnik ko‘rsatgichlari juda samarali bo‘libgina qolmay 
foydalanish va boshqarishda ham bir qator qulayliklarga ega ularning yong‘in 

---

148 
xavfsizligi sohasida tutgan o‘rni beqiyos hisoblanadi.Yong‘in chaqiruvi kelib 
tushganda yong‘inga qarshi kuch va vositalarni shu jumladan shaxsiy tarkibni 
yong‘in hududiga kechiktirmasdan olib borish va yong‘inni bartaraf etishda 
uzluksiz yong‘inga qarshi kurashni taminlash uchun har tomonlama ishonchli 
bo‘lgan texnika kuch vositalariga ega bo‘lmoqlik zarur bo‘lib hisoblanadi.Bu 
ko‘rsatkichlarni yanada yaxshilash va ularni zamonaviy yechimlarini ishlab 
chiqarish zavod injenerlari oldida turgan asosiy maqsad bo‘lib kelmoqda.