Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‘zbekiston Respublikasining “Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonuni. 
2. O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi tuzilmalarida gaz 
va tutundan himoyalash xizmati qoidalari to‘g‘risidagi nizom. 
3. “Gaz va tutundan himoyachini tayyorlash" fanidan ma’ruza matnlari 
to‘plami.” I.I.Muxamedov. M.M.Bekbaum, Toshkent 2014-y. 
4. “Gaz va tutundan himoyachini tayyorlash” fanidan uslubiy qo‘llanma, 
I.I.Muxamedov. M.B.Musaxojiev, Toshkent 2017-y. 
* * * 

---

257 
“PAXTANI QAYTA ISHLASH KORXONASI”NING YONG‘IN XAVFI 
TAHLILI VA YONG‘IN XAVFSIZLIGINI TA’MINLASHNING 
SAMARALI USULLARINI ISHLAB CHIQISH. 
И.R.Talibdjanov (FVV Akademiyasi), 
X.X.Xamroyev (FVV Akademiyasi kursanti)
ugungi kunda mamalakatimizni modernizatsiya va isloh qilish 
bo‘yicha amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli iqtisodiy, siyosiy, 
ijtimoiy va huquqiy islohatlar ko‘p jihatdan yurtimiz aholisining 
aksariyat qismi yashaydigan qishloqlarimizni obod va farovon etish, qishloq 
ahlining turmush madaniyatini yuksaltirish bilan uzviy bog‘liq ekani hech kimga 
sir emas. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta’biri bilan aytganda, Vatanimiz 
taraqqiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati beqiyos bo‘lgan qishloq ahlining hayotini 
zamonaviy mezonlarga ko‘tarish va umuman, qishloq xo‘jaligi sohasi rivojiga rivoj 
qo‘shish, uning samaradorligini oshirish bugungi kunda eng dolzarb, hayotning 
o‘zi talab qilayotgan muhim bir vazifaga aylanmoqda. 
Qishloq xo‘jaligining respublika sharoitida yetishtiriladigan mahsulotlardan 
biri bu paxta xom ashyosini yetishtirish hisoblanadi. Bu borada esa O‘zbekiston 
dunyoda o‘z mavqeiga ega.
Strategik ahamiyatga ega bo‘lgan ushbu maxsulotni xavfsizligini jumladan 
yong‘in xavfsizligini ta’minlash muhim axamiyatga ega xisoblanadi.
Paxta tolasini yong‘indan muxofaza qilish uchun uning yong‘in xavfi 
ko‘rsatgichlari muxim o‘rin tutadi. Ma’lumki paxta tolasi - sof xujayralardan 
tashkil topgan, yuqori molekulyar bog‘li moddadan iborat bo‘lgan mahsulotdir. 
Katta molekulyar massaga ega bo‘lganligi, erituvchilarga chidamliligi hamda 
mexanik xossalarining yuqoriligi unga xos xususiyatlarga kiradi.
Paxta tolasi kimiyoviy-tarkibiga ko‘ra quyidagi moddalardan tashkil topgan: 
sellyuloza (S6N10O5) - 94,5%, oqsil - 1,2% , mumsimon moddalar – 0,3-0,6%, 
pektinlar – 1,2%, ugar (qoldiq) - 1,14% va boshqa moddalar -1,36% tashkil qiladi. 
Paxta, yonuvchi tolasimon yengil alangalanuvchi material (modda), yondirish 
manbaini uzoq vaqt ta’siri natijasida cho‘g‘lanib yonish xususiyatiga ega va bunda 
yonish natijasida hosil bo‘lgan gazsimon moddalarni o‘ziga yutadi. Alangalanish 
harorati - 2100S; o‘z-o‘zidan yonish harorati – 4070S; o‘z-o‘zidan qizish harorati 
– 600S; paxta changining havodagi miqdori 44 - 90 g/m3 bo‘lganda portlovchan 
muhit; chang miqdori 395 g/m3 bo‘lganda portlash natijasida hosil bo‘ladigan 
maksimal bosim 630 kPa teng bo‘ladi; bosim oshishining tezligi 12,9-17,5 MPa/s; 
minimal yondirish energiyasi 25 mDj. Paxta azot va sulfat kislotasi, hamda 
oksidlovchilar bilan ta’sir qilganda o‘z-o‘zidan yonishga layoqatlidir. Paxtaga 
tekkan o‘simlik yog‘lari yengil oksidlanadi va uning o‘z-o‘zidan alangalanishiga 
olib keladi. 
Sodir bo‘layotgan yong‘inlarning taxlili asosida paxta xom ashyosini ochiq 
maydonlarda saqlayotgan buntlar va bunt guruhlari orasidagi yong‘inga qarshi 
oraliq masofa 1996 yilda ishlab chiqilgan QMQ 2.10.01-96 «Qishloq xo‘jaligi 
korxonalariing bosh tarxlari» asosida loyihalashtirilishi lozim. YA’ni QMQ 
B 

---

258 
2.10.01-96 ning 3.19 bandi bo‘yicha paxta xom ashyosini ochiq maydonlarda 
saqlayotgan buntlar va bunt guruhlari orasidagi yong‘inga qarshi oraliq masofa
1 va 2 - jadvallari bo‘yicha belgilanadi. 
1-jadval