Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Uchinchi Rais a`zo jigar 
shaxsni sog’lom saqlash uchun ozuqa moddasi unga 
tayyorlovchi a`zolar oshqozon va ichaklardan masoriqo tomirlari orqali oladi, 
demak, jigarning foydali ish bajaruvchi a`zolari oshqozon va ingichka ichaklar 
bo`lib hisoblanadi. Olgan ozuqa moddasi xilusni jigardagi oziqlantiruvchi quvvatlar 
orqali hazmi tugal bajariladi va xilusdan xiltlar hosil bo`lib, vena tomirlari orqali 
o`tkazilib butun tana a`zolari bo`ylab tarqaladi va tana oziqlanadi. Demak, jigarni 
o`tkazuvchi ya`ni foydali ish bajaruvchi a`zosi jigardan chiquvchi vena qon 
tomirlaridir.

---

54 
To`rtinchi Rais a`zo moyaklar
. Moyaklarni rais a`zo turkumiga kiritishdan 
maqsad turni saqlashdan iborat bo`lib, moyaklar inson naslini doimiyligini 
ta`minlovchi a`zodir. Shuning uchun uni rais a`zolar turkumiga qo`shamiz.
Moyaklarda maniyni hosil bo`lishi jigardagi hosil bo`lgan ozuqani sifatiga, 
yurakda shakllangan hayotiy ruhni sifati va miqdori, bosh miyadagi shakllangan 
nafsoniy ruh va quvvatlarning sifatlariga bog’liq bo`lib, bu uchala rais a`zo va ikkala 
buyrak tayyorlash ishini bajaradi. Ya`ni bu to`rttala a`zo moyaklarda maniy hosil 
bo`lishida moddiy manbalar vazifasini o`tovchi foydali ish bajaruvchi, xizmat 
qiluvchi a`zo bo`ladi.
Moyaklarda hosil bo`lgan maniyni o`tkazuvchi, ya`ni foydali ish bajaruvchi 
a`zosi, moyaklardan zakarga keluvchi yo`llar va zakardagi siydik o`tuvchi kanal 
hisoblanadi. Chunki jinsiy aloqa qilganda maniyni, ayollar jinsiy a`zosi orqali 
bachadon og’ziga yetkazuvchi a`zo, yuqorida zikr qilingan a`zolar hisoblanadi.
Qurol a`zolar. 
Qurol a`zolarga qo`l, oyoq, yuz, bosh va ko`krak qafasi kiradi. Bu a`zolarni 
qurol a`zolar deyishimizga sabab, ular rais a`zolar vazifasini va harakatlarini tugal 
bajarishi uchun qurol va vosita vazifasini bajaradilar: chunonchi ko`krak qafasi
ko`krak a`zolarini himoya qilish bilan birga nafas olish aktida qatnashadi va 
o`pkadagi gazlar almashinuvida bilvosita ishtirok etadi yoki qo’l va oyoqlarda 
hayotimizda asosiy harakat va ishlarni bajaradigan qurol a`zolardir.
Arterial qon bilan bosh miyaning oldingi qorinchasiga yetib kelgan hayotiy ruh 
uning mizojini qabul qila boshlaydi va unda sifat o`zgarishi natijasida nafsoniy ruh 
shakllana boshlaydi. O`rtà qorinchadan o`tib oxirgi to`rtinchi qorinchaga yetib borib 
to`liq shakllanib yetiladi, ana shu shakllanish jarayonida birinchi qorinchada 
o`rnashgan tashqi sezgi quvvatlarni qabul qilib, ko`rish, eshitish va ta`m bilish 
a`zolarini faoliyatini amalga oshiradi. Agar bu joyda nafsoniy ruhning sifati yoki 
o`tishi qiyinlashsa, a`zo o`z faoliyatini qisman bajaradi yoki umuman yo`qotadi. 

---

55 
O`rta qorinchada esa ichki idrok quvvatlarini qabul qilib, yod olish, tafakkur, 
fikrlash qobiliyatini harakatga keltirsa, orqa qorinchada to`liq shakllanib yetilgan 
nafsoniy ruh a`zolardagi bukilish va yozilish, sezish, esda saqlash va farosat kabi 
faoliyatlarni shakllantirib harakatga keltiradi
1.Arterial qon tarkibida rais a`zo jigarga yetib kelgan hayvoniy ruh, uning 
mizojini qabul qilib sifat o`zgarishi natijasida tabiiy ruhga aylanib xizmat qilinuvchi 
va xizmat qiluvchi quvvatlarni qabul qilib shaxsni saqlaydi, agar o`sish yoshida 
bo`lsa, uni o`stiradi, ya`ni jigarda kechadigan hazm jarayonini bajaradi va 
organizmni oziqlantirish uchun oraliq mahsulot kaymus va tabiiy xiltlarni hosil 
bo`lishini ta`minlash bilan birga qon tarkibida organizm a`zolariga iste`mol 
mahsulotini suvli qismini siydik sifatida ajralishini bajaradi.
2.Rais a`zo -moyaklarga yetib kelgan hayotiy ruh, uning mizojini qabul qilib, 
sifat o`zgarish natijasida, tabiiy ruhga aylanib, navni saqlovchi, shakl beruvchi 
quvvatlarni harakatga kelishini ta`minlaydi. Tuxumdonlarga yetib borgan hayotiy 
ruh mizojini qabul qilishi va sifat o`zgarishi natijasida tabiiy ruhga aylanib, tuxum 
hujayralarini oziqlanishi va yetilishini ta`minlaydi.
Agar tabiiy va nafsoniy ruhlarning sifati, miqdori va yetib kelishida biror 
kamchilik kuzatilsa, a`zolar o`z faoliyatini nuqsonli bajarishi yoki umuman 
bajarmasligi mumkin.
Agar hayotiy ruh sifatida o`zgarish bo`lsa kasallik paydo bo`ladi. Mabodo 
uning hosil bo`lishi to`xtasa yoki u tarqalsa o`lim sodir bo`ladi.