Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Belgilari
: o`tkir isitma, chunki bu ichki a`zoda bo`ladigan issiq shishdir, 
nafasning bo`g’ayotgandek qilib qattiq qisilishi, shish sababli, hamda nafas 
yo`llarining siqilganligidan nafas oluvchining turib nafas olishi, nafasining juda
issiqligi, sezuvchi pardaga o`ralgan, lekin o`z moddasi sezgisiz a`zoda moddaning 
ko`pligi sababli seziladigan og’irlik va o`sha sababdan butun ko`krakning tortishuvi,
ko`krak va gavda chuquridan to ko`krak suyagi va orqa umurtqagacha cho`ziladigan 
og’riq, goho esa shu og’riqning ikkala kurak o`rtasida sezilishidan iborat. Goho 
kurak, o`mrov suyagi va emchak tagida hamisha yoki faqat yo`tal paytida lo`qillab 
og’rish seziladi. Kasal yon tomoni bilan yota olmaydi, faqat orqasi bilan yotadi, 

---

259 
agar yon tomoni bilan yotsa bo`g’iladi. O`pka yallig’lanishiga uchragan kishining 
tili oldin qizaradi, keyin qorayadi. Tili shunday bo`ladiki, qo’l tekkizsang, yopishadi, 
tili yana qalinlashadi. 
Ba`zan to`lishib tortishishda butun yuz hamkorlik qiladi; yuz ruhlarida 
qizillik va ko`pchish paydo bo`ladi, chunki ular peshona kabi teridan iborat bo`lmay, 
go`shtli va g’ovak bo`lganligidan ularga bug’ ko`tariladi. Ba`zan yuzdagi qizillik 
kuchayib, bo`yalganga o`xshash bo`lib turadi. Ba`zan bug’ ko`tarilib, olov 
lovillayotgandek seziladi. Isitmaning kuchliligi va yetkazgan zararining zo`rligidan 
qattiq harsillash, hamda tez va yuqori nafas paydo bo`ladi. Kasalning ko`zlari salqib, 
qiyinlik bilan harakat qiladi, tomirlari to`lishadi, qovoqlari og’irlashadi, bularning 
sababi ham bug’dir. Muguz qatlami shishgancha, ko`z g’o`lagi o`ynab chiqqanga 
o`xshash bo`lib turadi, unda yog’lilik va semizlik ko`rinadi, bo`yin ham 
yo`g’onlashadi. 
Ba`zan ho’l bug’ning ko`pligi sababli qattiq uyqu paydo bo`ladi, ba`zan 
shu bilan birga ho’l va oyoqlar soviydi. Tomir urishiga kelsak, u to`lqinsimon 
bo`ladi, chunki shish yumshoq a`zo, ya`ni o`pkada va moddada qo`ldir. To`lqinli 
tomir urishi birgina yoyilishdagina notekis bo`ladi, ba`zan tomir urishi uzilib qoladi, 
ba`zan birgina yoyilishda ikki zarbali bo`ladi, ayrim hollarda o`sha ikki zarba ko`p 
yoyilishlarda ham bo`ladi. Goho ko`p yoyilishlarda tomir urishi to`xtalib qoladi.
Goho tomir urishida "tomir zarbalari o`rtasiga to`g’ri keladigan urish" voqe bo`ladi. 
Bemorning tomir urishi ehtiyojning qattiqligidan va qurol a`zo o`pkaning 
yumshoqligidan ko`proq vaqt katta bo`ladi, lekin quvvat juda kuchsiz bo`lsa, katta 
bo`lmaydi. Tomir urishining ketma-ketligi esa isitmaga, ehtiyojga va quvvatning 
tomir urishi kattalanishiga kifoya qilishiga qarab kuchayadi va kamayadi. 
Buqrotning aytishicha, o`pka yallig’lanishiga uchragan kishilarning emchaklariga va 
ularning yon-tevaraklariga chiqiqlar chiqib, oqma yaraga aylansa, ular bu darddan 
tez tuzaladilar, pochada chiqiqlar paydo bo`lsa ham,u yaxshilik belgisi bo`ladi. 

---

260 
Ba`zi vaqtlarda o`pka yallig’lanishi zotiljamga ko`chganda, nafas qisishi 
yengillashib, sanchiq paydo bo`ladi. O`pka yallig’lanishiga uchraganlarning ham 
balg’amlari zotiljam kabi turli rangda bo`ladi; u ko`pincha shilliqli bo`ladi. Saramas 
jinsidan bo`ladigan yoki o`shanga o`xshash o`pka yallig’lanishida nafas qisilishi va 
ko`krakda seziladigan og’riq kam bo`ladi, lekin alangalanish g’oyat darajada 
kuchayadi. O`pka yallig’lanishida yiringlanishga ko`chishning belgilari zotiljamning 
shunday hollardagi belgilariga yaqin bo`ladi; ya`ni isitma va og’riq pasaymaydi va 
modda balg’am yoki cho`kmali quyuq siydik, yoki axlat orqali deyarli chiqarib 
tashlanmaydi. Shu belgilar bilan birga kasalning tinch va kuchliligi kuzatilsa, shish 
yiringlanishga yoki zotiljamda aytilgan belgilarga ko`ra yuqori yoki quyi tomonda 
bo`ladigan chiqiqqa ko`chayotgan bo`ladi. Agar bemorda quvvat va tinchlik 
bo`lmasa, uning o`limi muqarrar. Kasalning tupugi chuchuklashsa, shish 
yiringlangan bo`ladi. O`pka qirq kun ichida tozalanishi kerak, agar tozalanmasa, 
kasallik uzoqqa cho`ziladi. O`pka yallig’lanishi uzoq vaqtga cho`zilsa, 
oziqlantiruvchi quvvatning kuchsizligidan ikkala oyoqda, ayniqsa oyoq uchlarida 
shish paydo qiladi. Agar modda qovuqqa borsa, sog’ayish umidi tug’iladi.