Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

O`pka kasalliklarida uchraydigan belgilar. Yo`tal 
Yo`tal tabiatning biror a`zodan zararni haydashiga vosita bo`ladigan 
harakatlardan biridir. Aksirish miyaga nisbatan qanday bo`lsa, yo`tal ko`krakka 
nisbatan shundaydir. Yo`tal ko`krakning yoyilishi va yig’ilishi, hamda ko`krak-qorin 
to`sig’ining harakati bilan bo`ladi. Yo`tal o`pkaga xos sababdan yoki boshqa 
a`zolarning hamkorligi bilan vujudga keladi. Yo`talni keltirib chiqaruvchi sabab 
sirtqi, yoki bog’lovchi, yoki oldin keluvchi sabab bo`ladi. Yo`talning sirtdan 

---

251 
bo`ladigan sabablari ko`krak a`zolarining mizojini yoki shaklini buzadigan sirtqi 
sababning biri bo`ladi; masalan, o`pkaga yo ko`krak mushaklariga, yoki bulardan 
boshqalarga ichga tortilgan havodan yoki ichilgan sovuq suv va boshqa narsalardan 
sovuq tegadi; shunda tabiat zarar yetkazuvchini haydash uchun harakatga keladi. 
Yoki yo`talning sababi, o`sha a`zolarga kelgan sirtqi sabablarning boshqa biri bo`lib, 
u a`zolarni qizdiradi,yoki chang, tutun, yoki nordon, yo taxir, yoki o`tkir biror 
ovqatning mazasi kabi qurituvchi yo dag’al qiluvchi narsa sabab bo`ladi. Yoki 
yo`talga sabab havodan boshqani qabul qilmaydigan yo`lga tushgan yot narsa 
bo`ladi. Masalan, bexabarlik yoki so`z bilan ovoralik sababli, o`sha nafas yo`liga bir 
miqdor ovqat yoki ichimlik tushib qoladi va natijada yo`tal paydo bo`ladi. 
Yo`talni bog’lovchi sabablarga kelsak, ular gavdada bo`lib, mizojni 
moddasiz issiqqa, yo sovuqqa aylantiruvchi, yo ho`llovchi, yoki qurituvchi, yoki 
safro, yoki suyuq va quyuq balg’am, yoki savdo moddali sabablardan iboratdir. 
Lekin savdodan yo`tal paydo bo`lishi kam uchraydi. Agar modda yuqoriga quyilib, 
devorda narsa sirg’angandek o`pka nayi bo`ylab sirg’anayotgan bo`lsa, ko`pda yo`tal 
qo`zg’almaydi, agar o`pka nayi bo`shlig’iga quyilsa, yo`tal qo`zg’aladi. Modda
achishtirsa, o`pkada o`rnashib qolsa va tabiat uni haydamoqchi bo`lsa, yoki modda 
me`dadan, yo jigardan, yo ko`krak a`zolarining ba`zisidan ba`zisiga haydalayotgan 
bo`lsa, yoki ularning o`zida tug’ilsa ham yo`tal paydo bo`ladi. 
Yo`tal goho uzluksizlikning buzilishi sababli, ko`krak-qorin to`sig’i, o`pka 
yoki tomoqdagi, shuningdek o`pka, ko`krak-qorin to`sig’i, yurak va o`pka orasidagi 
pardadagi zararlar sababli, shu xil moddani qabul qiluvchi hamma joylardagi shish 
va tiqilmalar sababli ham yuz beradi. 
Ilgari bo`lib o`tgan sabablar esa, to`liqlik va gavdaga oid sabablarning
yuqorida aytilgan bog’lovchi sabablardan oldin kelishidir. 
Turli a`zolarning hamkorligi bilan bo`ladigan yo`tal jigar shishi, jigar yo 
qizilo`ngach, yo me`da, yo sut bezidagi ofat hamkorligi bilan bo`ladi; shuningdek 

---

252 
isitmaga, ayniqsa, kuydiruvchi isitmaga, yoki charchashdan bo`ladigan bir kunlik 
isitmaga, yoki vabo isitmasiga uchragan butun gavda hamkorligi bilan, yoki 
isitmasiz gavda hamkorligi bilan bo`ladi. 
Yo`talning ba`zisi quruq va ba`zisi ho`l bo`ladi. Qurug’ida hech narsa 
tuflanmaydi. Quruq yo`tal moddasiz issiq, yo sovuq, yoki quruq buzuq mizojdan 
bo`ladi, goho ko`krak atrofida issiq shishlar paydo bo`la boshlab, ular hali 
yetilayotganda bo`ladi. Goho qattiq shish borida juda quruq yo`tal paydo bo`ladi. 
Goho u jigar shishlari va boyloqlar atrofidagi shishlar sababli, ba`zi 
vaqtlarda taloq shishlari sababli paydo bo`ladi. Goho ko`krak bo`shlig’ini 
to`lg’izgan modda sababli yo`tal paydo bo`ladi, uni yo`talgina haydab chiqara
oladi. 
Ba`zan yo`tal bilan no`xat yoki do`ldek toshga o`xshash bir narsa 
to’shadi. Buning sababi quyuq xilt bo`lib, issiqlik uni toshga aylantirgan.
Shiddatli yo`tal ko`pincha qon tuflashga olib keladi. Yo`tal goho qishda 
va qishsimon bahorda ko`payadi. Ba`zan mo`tadil bahorda ham ko`payadi. Shimol 
tomonning shamoli esganda ham ko`payadi. Agar yoz shimolniki kabi va kam 
yomg’irli, kuz esa janubniki kabi va yomg’irli bo`lsa, qishda yo`tal ko`payadi.