Farmokognoziya oxiri p65

KUMARINLARNING TIBBIYOTDAGI AHAMIYATI
Kumarinlar, furokumarinlar va tarkibida bu guruh birikma-
lari bo‘lgan o‘simliklardan olingan preparatlar antikoagulant
(qon ivishiga qarshi), spazmolitik (muskullarning ixtiyorsiz qis-
qarishi va tarang tortishishiga qarshi), yurak-qon tomirini
kengaytirish, xavfli o‘smalarga qarshi va boshqa ta’sirlarga ega.
Shuning uchun bu preparatlar tromboz (qon tomirlarda qon-
ning ivib qolishi), spazm, rak (operatsiya qilish mumkin bo‘l-
magan ba’zi shakllarida) va boshqa kasalliklarni davolashda
qo‘llaniladi.
Furokumarinlarning fotosensibilizatsiya (nur ta’siriga nisba-
tan sezuvchanlikning oshishi) ta’siri, ayniqsa, diqqatga sazo-
vordir. Shuning uchun tarkibida furokumarin bo‘lgan ba’zi
preparatlar (beroksan, ammifurin, psoralen va psoberan) viti-
ligo (pes) kasalligini davolashda ishlatiladi.
Pes kasalligini furokumarinlar bilan davolash bu preparat-
lar ta’sirida teri oqargan yerining nurga nisbatan sezuvchan-
ligining oshishi va melanin pigmenti hosil bo‘lishi natijasida
terining o‘z rangini tiklashiga asoslangan. Terining bunday o‘z
pigmentatsiyasini tiklashi ultrabinafsha nurlar ta’sirida boradi.
Pesni davolashda furokumarin preparatlari bir vaqtda
ichishga va sirtdan terining oqargan yeriga surtishga (eritma
yoki surtma dori holida) tavsiya etiladi. Dorini teriga surtilgan
yerlariga keyinchalik dori qabul qilingandan so‘ng ochiq holi-
da quyosh nurini (yoki sun’iy ultrabinafsha nurni) ta’sir
ettirish lozim.
KATTA KELLA MEVASI – FRUCTUS AMMI MAJORIS
O‘simlikning nomi.
Katta kella — Ammi majus L., selder-
doshlar — Apiaceae (soyabonguldoshlar — Umbelliferae) oila-
siga kiradi.
Bir yillik, bo‘yi 100—140 sm gacha bo‘lgan o‘t o‘simlik.
Poyasi tik o‘suvchi, tuksiz, silindrsimon, chiziqli, yuqori qis-
midan boshlab shoxlangan. Bargi oddiy, ikki yoki uch marta
ajralgan bo‘lib, poyada qini bilan ketma-ket joylashgan. Barg
bo‘lakchalari keng lansetsimon, tishsimon qirrali. Gullari may-
da, oq rangli bo‘lib, murakkab soyabonga to‘plangan. Soyabon-
larning diametri 10—15 sm bo‘lib, unda 50—55 tagacha soyabon
nurlari bor. Soyabonda o‘rama va o‘ramacha barglar bo‘ladi. Gul-
kosachasi juda mayda, 5 tishli, tojbargi 5 ta, otaligi 5 ta, onalik

---

287
tuguni 2 xonali, pastga joylashgan. Mevasi — qo‘shaloq doncha.
lyun-iyul oylaridan boshlab sentabrgacha gullaydi, mevasi
sentabrda pishadi.