Farmokognoziya oxiri p65

KAMFORA DARAXTI – CINNAMOMUM CAMPHORA (l.)
NEES ET EBERM
O‘simlik nomi.
Lavrdoshlar – Lauraceae oilasiga kiradi.
Bo‘yi — 15–30, ba’zan 50 m ga yetadigan doim yashil
daraxt. Po‘stlog‘i och yoki to‘q kulrang bo‘lib, biroz yorilgan.

---

132
Yosh shoxlari yashil va silliq. Bargi oddiy, tuxumsimon, qalin,
bazan elliðssimon, o‘tkir uchli, tekis qirrali, ustki tomoni
yashil, pastki tomoni esa och yashil bo‘lib, poyada bandi bilan
ketma-ket o‘rnashgan. Barglarida mayda nuqtaga o‘xshash efir
moyi saqlaydigan joylar bo‘ladi. Gullari mayda, ko‘rimsiz, oq-
sariq, ro‘vakka to
‘
plangan. Gulqo‘rg‘oni oddiy, tojsimon, olti
bo‘lakka qirqilgan, otaligi 12 ta (to‘rt aylana shaklida joylashgan),
onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. Mevasi – shar-
simon, qora-ko‘k rangdagi danakli meva. May – iyun oylarida
gullaydi, mevasi noyabrda pishadi.
Geografik tarqalishi.
Vatani Yaponiya, Xitoy va Koreya.
Kavkazning Qora dengiz qirg‘oqlarida o‘stiriladi.
Kimyoviy tarkibi.
Barg tarkibida 0,8-1,8%, shoxchalarida
0,8–2%, yog‘och qismida 4,22%, ildizida 8% efir moyi bo‘ladi.
Kamfora efir moyining tarkibiy qismi bo‘lib, uning 75–85% ni
tashkil etadi. Efir moyi tarkibida kamforadan tashqari sineol,
pinen, kamfen, limonen, evgenol va boshqa terpenlar bor.
Yaponiyada efir moyi kamfora daraxti ildizidan, yog‘och
qismidan, po‘stlog‘idan va shoxlaridan suv bug‘i yordamida
haydab olinadi. Kavkazda esa kamfora plantatsiyalarini saqlab
qolish maqsadida, efir moyi serbargli shoxchalardan olinadi.
Plantatsiyalarda o‘stiriladigan kamfora daraxtidan kamfora olish
uchun uning shoxlarini bir yilda ikki marta (iyundan avgust-
gacha va oktyabrdan fevralgacha) kesiladi. Kamfora daraxtining
sarg‘ayib to‘kilgan barglari tarkibida efir moyi ko‘p bo‘ladi.
Zavodlarda kamfora daraxtining shoxchalaridan suv bug‘i
bilan haydab efir moyi olinadi. Efir moyi sovitilsa, uning stea-
ropteni – kamfora kristall holda ajraladi. Bu kamfora pressda
siqiladi va filtrlab ajratib olinadi. So‘ngra quruq haydash usuli
bilan tozalanadi.
Ishlatilishi.
Kamfora yurak-tomir sistemasi kasalliklarida
ishlatiladi. Is gazi, narkotiklar va uyqu dorilaridan zaharlanganda
hamda og‘ir yuqumli kasalliklardan so‘ng yurak-tomir sistemasi
ishini va nafas olish jarayonini qo‘zg‘atuvchi dori sifatida qo‘l-
laniladi. Ba‘zan kamforaning yuqoriroq dozasi asab kasalligini
davolashda ham ishlatiladi. Kamfora surtmasi hamda kamforaning
moydagi va spirtli eritmalari mushaklar og‘riganda, bod va bosh-
qa kasalliklarda tananing og‘rigan yeriga surtiladi. Kamfora mono-
bromid markaziy nerv sistemasini tinchlantiruvchi moddadir.
Kamfora texnikada tselluloid xamda plastmassa tayyor-
lashda, xonadonlarda esa kuyaga qarshi vosita sifatida qo‘llaniladi.

---

133