Farmokognoziya oxiri p65

Romb bargli senetsio
(yopishoq) — ko‘p yillik, bo‘yi 50—
150, ba’zan 250 sm ga yetadigan o‘t o‘simlik. Ildizpoyasi uzun,
ko‘p ildizli bo‘lib, yer ostida gorizontal joylashgan. Poyasi bitta
yoki bir nechta, tik o‘suvchi, to‘q yashil rangli, tuksiz, yuqori
qismi shoxlangan. Ildizoldi barglari tishsimon qirrali, uzun
bandli, buyraksimon-yuraksimon. Poyadagi barglari uchbur-
chak, mayda tishsimon qirrali, yuqori tomoni tuksiz, pastki
tomoni esa tukli, asos qismi chuqur o‘yilgan hamda poyaga
bandi bilan ketma-ket o‘rnashgan. Barglar poyaning yuqori
qismiga chiqqani sari kamayib va oddiylashib boradi. Eng yuqo-
rida joylashgan barglari lansetsimon, poyada bandsiz o‘rnashgan.

---

168
Gullari savatchaga to‘plangan. Savatchalar esa poya va
shoxlarining uchida qalqonsimon to‘pgulni tashkil etadi.
Savatchaning umumiy gul o‘rni tekis, gullaganidan so‘ng biroz
botiq bo‘ladi. Savatchada o‘rama barglar ikki qator joylashgan
bo‘lib, gullarining hammasi naychasimon. Kosachabargi tukka
aylanib ketgan, gultojisi to‘rt tishli, sariq rangli, otaligi 4 ta,
onalik tuguni bir xonali, pastga joylashgan. Mevasi — cho‘ziq
yoki teskari tuxumsimon pista. Iyul-avgust oylarida gullaydi.
Senetsio turlari zaharli o‘simliklar,
Geografik tarqalishi.
Senetsio turlari Kavkazning baland
tog‘li tumanlarida, dengiz sathidan 1200—2000, ba’zan 2400
m balandlikda o‘rmon chetlarida va o‘rmonlarda o‘sadi. Asosan,
Shimoliy Kavkazda, Ozarbayjon, Gruziya va Armaniston Res-
publikalarida uchraydi. Mahsulot, asosan, Gruziyaning ayrim
tumanlarida tayyorlanadi. Senetsio o‘simligini tog‘li yerlardan
yig‘ish qiyin, shuning uchun Moskva viloyatida, tabiiy o‘sa-
digan va boshqa yerlarda uning plantatsiyalari tashkil etilgan.
Mahsulot tayyorlash.
Mahsulot senetsio turkumining har
ikkala turidan tayyorlanadi. Ildizpoya kuzda, yerustki qismi sha-
molda uchib ketmasdan oldin kovlab olinadi, so‘ngra mayda
ildizlardan tozalab, suvda yuviladi va ochiq yerda quritiladi. Plan-
tatsiyalarda o‘stiriladiganlari esa 2—3 yoshligida, o‘simlikni gul-
lash vaqtida yoki urug‘lari yig‘ib olingandan so‘ng traktorda
kovlab, keyin qo‘l bilan terib olinadi. Ochiq yerda yoki qurit-
gichlarda 50° dan yuqori bo‘lmagan haroratda quritiladi.
Senetsio turlarining tabiiy o‘sish joylarida saqlab qolish
maqsadida hozirgi vaqtda yovvoyi holda o‘sadigan o‘simliklardan
ildizpoya bilan ildizi tayyorlanmaydi. Yerostki organlar faqat
plantatsiyalarda o‘stiriladigan o‘simliklardan yig‘iladi.
Yovvoyi holda o‘sadigan yassi bargli senetsioning yerustki
qismi g‘unchalagan, gullagan va mevalagan davrida bir joydan
ikki yilda bir marta poyaning yerdan 15—20 sm baland joyidan
qirqib olinadi va aralashmalardan tozalab, soya yerda yoki qurit-
gichlarda quritiladi.
Plantatsiyada o‘stiriladigan yassi bargli senetsioning ildiz-
poyasi bilan ildizini kovlab olinayotgan bir vaqtda, uning
yerustki qismi ham (o‘simlikning gullash va mevalash davrida)
tayyorlanadi.