Farmokognoziya oxiri p65

Mahsulot tayyorlash.
Mahsulot aprel oyidan boshlab yoz va
kuz oylarida yig‘iladi, faqat iyun oyida tayyorlanmaydi (iyunda
o‘simlikning yuqori va o‘rta qismidagi o‘tgan yilgi novdalari
to‘kila boshlaydi). O‘simlikning yashil rangli shox va shoxchala-
rini qo‘l bilan sindirib yoki pichoq, o‘roq bilan qirqib olinadi.
Mahsulot ochiq yerda quyoshda quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot yashil
rangli shox va shoxchalardan iborat. Shoxchalar g‘ovak o‘zakli,
yog‘ochlangan, silindrsimon bo‘g‘im oraliqlaridan iborat bo‘lib,
uzunligi 2 sm, diametri 1,5 mm. Bo‘g‘imda qini bilan birikkan,
reduksiyalangan, uchburchakli tangachasimon barglar o‘rnash-
gan. Mahsulot hidsiz, achchiq, o‘tkir mazasi bor.

---

166
Kimyoviy tarkibi.
Mahsulot tarkibida 0,6—3,2% alkaloid
bo‘ladi (standartga ko‘ra, absolut quruq mahsulot tarkibidagi
alkaloidlar yig‘indisi 1,6% dan kam bo‘lmasligi kerak). Alkaloid-
lar yig‘indisining taxminan 90% i efedrin, qolgan qismini esa
psevdoefedrin va metilefedrin alkaloidlari tashkil etadi. Mah-
sulot tarkibida alkaloidlardan tashqari, fenol kislotalar, 660
mg% vitamin C, 7—14,04% oshlovchi va bo‘yoq moddalar
uchraydi.
Efedrinning xlorid kislota bilan hosil qilgan tuzi — efedrin
gidroxlorid suvda va spirtda yaxshi eriydigan, rangsiz, hidsiz,
achchiq mazali kristall moddadir.
Ishlatilishi.
Efedrin kishi organizmiga adrenalinga o‘xshash
ta’sir qiladi (simpatik nervlarni qo‘zg‘atadi, qorin bo‘shlig‘i va
teridagi qon tomirlarni nihoyatda toraytiradi). U adrenalindan
asosan kam zaharliligi, sekin, lekin uzoq ta’sir qilishi bilan farq
qiladi.
Efedrin og‘ir operatsiya yoki jarohatdan so‘ng ko‘p qon
yo‘qotilishi natijasida yuz bergan kollaps holatida, qon bosimi
pasayganda (giðotoniya), miasteniya, allergik bronxial astma,
pichan isitmasida (pichan astmasi), eshakemi toshganda, vazo-
motor tumov va boshqa kasalliklarda ishlatiladi. Bundan tash-
qari, efedrin alkaloidi morfin, skopolamin va gangliolitiklar
bilan zaharlanganda ham qo‘llanadi.