Farmokognoziya oxiri p65

ARCHA QUBBASI – TRUCTUS JUNIÐERI 
(BACCAE JUNI-
ÐERI)
 VA QUBBA MOYI – OLEUM JUNIÐERI BACCARUM
O‘simlikning nomi.
Oddiy archa — Juniðerus communis
L., archadoshlar (sarvidoshlar) — Cupressaceae oilasiga kiradi.
Archa-bo‘yi 1—3 m ga yetadigan, ikki uyli doim yashil
buta. Bargi bandsiz, qattiq, nina shaklida bo‘lib, poyada uchta-
uchtadan joylashgan. Archa ikki uyli bo‘lganidan otalik va onalik
qubbalari ikkita o‘simlikda alohida-alohida taraqqiy etadi. Otalik
qubbalari bandsiz, yumaloq-cho‘ziq, sariq rangli bo‘lib, uch-
tadan to‘p-to‘p joylashgan gultevaraklaridan hamda ota-
liklardan (3—4 tadan) iborat. Onalik qubbalari qisqa bandli,
yashil, cho‘ziq tuxumsimon shaklda. Bu qubbalar uchtadan
halqa shaklida joylashgan meva barglaridan iborat bo‘lib, faqat
yuqorigi uchta meva bargining ichki tomonida urug‘ kurtaklar
bor. Bahorda gullar changlangandan so‘ng yuqorigi urug‘
barglari shishadi, yumshaydi va birlashib, meva hosil qiladi.
Qubbalar pishib yetilgandan so‘ng qorayadi. Meva ikkinchi yili
pishadi. Shuning uchun o‘simlikda xom va pishgan qubbalar
bo‘lishi mumkin.
Geografik tarqalishi.
Oddiy archa ninabargli va mayda bargli
aralash o‘rmonlarda, ba’zan botqoqlik o‘rmonlarda o‘sadi. Aso-
san Ukraina, Belorus, Boltiqbo‘yi mamlakatlari, Rossiyaning
Yevropa qismida, G‘arbiy Sibirda hamda qisman Sharqiy Sibirda
uchraydi.
Mahsulot tayyorlash. 
Qubbalar kuzda yig‘iladi. Archa tagiga
chodir yozib, mahsulot daraxtni silkitib (yog‘och bilan uril-
maydi) qoqib olinadi. Daraxt silkitilganda pishgan mevalar to‘-
kiladi. Pishgan mevalar qisman to‘kilgan xom mevalardan ajra-
tiladi hamda shox va barglardan tozalanib, havo kirib turadigan
xonalarda yoki cherdaklarda quritiladi. Mahsulot buzilmasligi
uchun quritilayotganda aralashtirib turiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi. 
Tayyor mahsulot quritilgan
yumaloq (ko‘ndalangiga 6—9 mm) qubbalardan iborat. Qubba
ichi g‘ovak bo‘lib, yashil-qo‘ng‘irrangli, tashqi tomoni silliq,

---

126
yaltiroq, qo‘ng‘ir yoki qora binafsharangli, yuqori qismida uch
nurli jo‘yagi (uchta meva bargchasi birlashib qubba hosil qilgan
joyi), pastki qismida esa oyoqchasi bor. Qubba ichida (yumshoq
qismida) qattiq po‘stli uchta urug‘ joylashgan. Mahsulotning
mazasi yoqimli, shirin va o‘ziga xos xushbo‘y hidi bor.
Ba’zan boshqa turdagi archalarning qubbalari mahsulotga
aralashib qolishi mumkin. Ayniqsa, Juniðerus sabina L. zaharli
qubbasining aralashmasi juda xavfli. U oddiy archa qubbasiga
o‘xshamaydi, qubbaning yuqori qismida uch nurli jo‘yak bo‘l-
maydi, ichida ikkita urug‘i bo‘ladi, usti xira.