Farmatsevtika deontologiyasining tarixiy rivojlanishi. Reja

A. Shveyserning universal etikasi
Bioetika tafakkuri faqat XX asrga kelib, inson o‘zini qurshagan hamma narsalarga axloqiy munosabatda bo‘lishi zarurligi asoslab berilganidan keyingina teran mazmun kasb etdi. Mazkur g‘oyani XX asrning buyuk insonparvar olimi shifokor Albert SHveyser (1875-1965) asoslab berdi. U zamonaviy dunyoqarashning bir qismiga aylangan izchil etik-falsafiy tizim – universal etikani yaratdi. «Insonning insonga munosabatini ko‘rib chiqish kerak, degan g‘oya mavjud barcha etikalarning xatosi bo‘lgan. Vaholanki, amalda inson o‘zini qurshagan barcha narsalarga qanday munosabatda bo‘lishi haqida so‘z yuritish lozim», deb ko‘rsatdi u.
1924 yilda Albert SHveyser qalamiga mansub «Madaniyat va etika» kitobining chop etilishi etikaning muqobil konsepsiyalarini yaratish sohasida muhim hodisa bo‘ldi. Mazkur kitobda olim yangi etika – universal etikani, «hayotni hurmat qilish etikasi»ni asoslab berdi. Barcha tirik mavjudotlarga axloqiy munosabatda bo‘lish talabi, insonning barcha tirik jonzotlar uchun ma’naviy mas’uliyati mazkur etika nazariyasining asosiy qoidasiga aylandi. A. SHveyserning universal etikasi «hayotni hurmat qilish» prinsipini asoslaydi. Insonning ma’naviyati qanchalik yuksak bo‘lsa, u har qanday hayotga shunchalik mas’uliyat bilan munosabatda bo‘ladi, deb hisoblaydi A. SHveyser. U ishlab chiqqan hayotni hurmat qilish prinsipi uch holat bilan tavsiflanadi.
Birinchidan, mazkur prinsip umumiydir. SHveyser hayotni hurmat qilishni hatto eng muhim prinsiplardan biri deb ham hisoblamaydi. Uning fikricha, bu ma’naviyat zamirida yotuvchi birdan-bir prinsipdir. Hatto o‘ta muhim tushunchalar - muhabbat va hamdardlik ham hayotni hurmat qilish tushunchasining tarkibiy qismlaridir. Hayotni hurmat qilish etikasi tirik jonzotlarning sezgilari, yashash sharoitlari, quvonchi, yashashga va o‘zini o‘zi takomillashtirishga intilishlarini ham ko‘rib chiqadi.
Ikkinchidan, mazkur prinsip-universaldir. SHveyserning fikricha, hayotni hurmat qilish prinsipi hayotning barcha shakllariga: insonlarga, hayvonlarga, hasharotlarga, o‘simliklarga taalluqli. Odob-axloqli odam u yoki bu mavjudot qay darajada muhim yoki diqqatga sazovor yoxud u qay darajada sezishga qodir, deb so‘ramaydi. «Hayot uning uchun muqaddasdir», deb qayd etadi SHveyser. Odob-axloqli odam daraxtning po‘stlog‘ini ko‘chirmaydi, gulni behuda uzib olmaydi, hasharotlarni bosmaslikka harakat qiladi.


Talaba bilimini tekshirish uchun savollar:
1. Insonga va butun tiriklikka muayyan ilmiy maqsadlarga erishish uchun ta’sir ko‘rsatish vositasi yoki ob’ektlari deb qaraydigan dunyoqarashning xavfliligi nimada?
2. Bioetikani falsafiy tushunishning ma’nosi nimada?
3. Antropotsentrizmning mohiyati va bir yoqlamaligi nimada? Mazkur dunyoqarash konsepsiyasi qachon va qaerda yuzaga kelgan?
4. Yangi dunyoqarash konsepsiyasi – Biotsentrizm o‘z mavqeini mustahkamlashiga nima yordam berdi?
5. Albert Shveyser universal etika nazariyasining asosiy qoidasi?
6. Rahmdillik to‘g‘risidagi yangi fanning mohiyati nimada?