Farmatsevtik kimyo

qo’llaniladigan dori vositalari 

Reja: 

1.

 

Vodorod peroksid va uning quruq shakldagi preparatlari 

2.

 

Oltingugurt preparatlari 

3.

 

Bor birikmalari 

4.

 

Vismut birikmalari 

5.

 

Rux birikmalari

 

Tayanch iboralar:  vodorod peroksid,  oltingugurt,  bor birikmalari,  vismut 

birikmalari, rux birikmalari. 

 

 

VODOROD PEROKSID VA UNING K.URUK SHAKLDAGI PREPARATLARI

 

Bu  gurux  preparatlarga  vodorod  peroksidning  suvdagi  eritmasi,  gidroperit,  magniy 

peroksidlar kiradi. Ilgari vodorod peroksidni metall peroksidlariga, jumladan bariy peroksidiga 

sulfat  kislota  ta’sir  ettirib  olinar  edi.  Bariy  peroksidning  uzini  esa  bariy  oksidini  yukori 

xaroratda (400—500°S) xavo kislorodi sharoitida kizdi-rib olinadi. 

 

X,ozirgi vaktda vodorod peroksidni sanoatda asosan 40—68 foizli sulfat kislota yoki 20—30 

foizli ammoniy sulfat bilan sulfat kislota aralashmasini, 5—8°S xarorat sharoitda elektroliz kilib 

olinadi.  Bunda  sulfat  kislota  va  ammoniy  sulfatning  xar  kaysisi  ayrim  xolda  elektroliz   

natijasida   persulfat  kislota   yoki   ammoniy persulfat  utadi. Sungra ular vakuum sharoitida 

70-75°S  xaroratda  suv  bilan  uzaro  reaksiyaga  kirishib,  vodorod  peroksid   va   sulfat   kislota    

yoki    ammoniy   sulfatga  parchalanadi.    Reaksiyani    kuyidagi   tenglamalar    buyicha 

ifodalash mumkin: 

 

Reaksiya  natijasida  xosil  bulgan  sulfat  kislota  kaytadan  vodorod  peroksid  olishda 

ishlatiladi. 

Elektroliz  usuli  buyicha  olingan  vodorod  peroksid  birmuncha  kam  konsentratsiyali 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

62 

 

suyultirilgan  xolda  bulib,  uni  vakuum  sharoitida  (15  mm  simob  ustupi  bosimida) 70°S 

xaroratda  buglatish  yuli  bilan  kuyuklashtirib, 30 foizli  va  undan  xam  yukori  konsentratsiya 

darajasiga keltiriladi. 

Vodorod  peroksidning  ilgari  27,5—31 % li  eritmasi,  konsentrlangan  vodorod  peroksid 

eritmasi  yoki  pergidrol  (Solutio hydrogeni peroxydati concentrata. Pergydrolurn) nomi  bilan 

sotuvga  chikarilar  edi.  Xozirgi  vaktda  50—52 % gacha  vodorod  peroksid  sakdagan 

konsentrlangan eritmasi chikariladi. 

Konsentrlangan vodorod peroksid rangsiz, xidsiz yoki bir oz yokimli ozon xidini eslatuvchi 

suyuklik  bulib,  u  kuch-siz  kislota  (dissotsiyalanish  konstanti  1,39-10~~

12

  ga  teng)  xossasini 

namoyon  kiladi.  Vodorod  peroksid  barcha  kislota-larga  uxshash  asoslar  bilan  reaksiyaga 

kirishib,  tuzsimon  moddalar  xosil  kiladi.  Bularga 

Ыa

2

Og,  VaOg, Mg02 va  bosh-ka 

metallarning peroksidlari misol bulib, kuyidagi tuzi-lishga ega: 

 

Keltirilgan  formuladan  kurinib  turibdiki,  peroksid-larda  uzaro  boglangan  kislorod  zanjiri 

mavjud, uni ba’-zan kislorod «kuprigi» deb x,am ataladi. 

Davlat  farmakopeyasiga  vodorod  peroksidning  suyultirilgan  eritmasi  —  (Solutio  hydrogenii 

pexoxydi diluta) kiritilgan va unga maxsus makola bagishlangan. 

Suyultirilgan vodorod peroksid xam rangsiz, tinik, x,idsiz yoki bir oz yokimli ozon x,idli va 

kuchsiz kislota xossaga ega suyuklik bulib, uning tarkibida 2,7—3,3 % vodorod peroksid buladi. 

Uni konsentrlangan preparatdagi vodorod peroksidning mikdorini xisobga olgan x,olda, ma’lum 

x,ajm suv bilan suyultirib tayyorlanadi. 

Suyultirilgan  vodorod  peroksidning  barkarorligini  saklab  kolish  uchun  uning  tarkibiga 

atsetanilid, x,ozirgi vaktda esa, asosan 0,05 % mikdorida natriy benzoat tuzi kushiladi. Vodorod 

peroksid  bekaror  modda  bulib,  ayniksa  u  yoruglik,  xarorat,  turli  oksidlovchi-kaytaruvchi 

moddalar  xamda  temir,  mis,  magniy  kabi  metallar  ta’sirida  tez  parchalanib,  uzidan  kislorod 

ajratib chikaradi. Vodorod peroksidning yukori konsentratsiyali eritmasi goyat bekaror bulib, u 

portlash bilan parchalanishi mumkin. 

 

Vodorod peroksid eritmalariga atsetanilid, barbitur, limon va bor kislota, mochevina singari 

moddalardan  ma’lum  mikdorda  kushilishi  ular  barkarorligini  oshiradi.  SHuiing  uchun  xam 

suyuklantirilgan  vodorod  peroksid  eritmasini  tayyorlashda  unga  ingibitor  (stabilizator  yoki 

konservant) sifatida 0,05 

% 

mikdorda atsetanilid kushiladi. 

Vodorod  peroksid  kimyoviy  jixatdan  oksidlovchi  va  kaytaruvchi  xossalarga  ega.-U 

oksidlovchi sifatida reaksiyaga kirishganda suv va kislorodga parchalanadi. 

 

Kaytaruvchi    sifatida    esa,    u    vodorod    va    kislorodga parchalanadi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

63 

 

 

Vodorod  peroksidning  oksidlovchi  va  kaytaruvchi  xossala-riga  kuyidagi  reaksiyalar  misol 

bula oladi: 

 

Vodorod  peroksid  ta’sirida  kaliy  yodiddan  erkin  yodning  ajralib  chikishi,  kora  tusdagi 

kurgoshin sulfidin ok rangli kurgoshin sulfat tuziga xamda temir (II)-sulfat, temir (SH)-sulfatga 

utishi  (uni  berlin  lazuri  xosil  kilish  reaksiyasi  yordamida  bilish  mumkin)  preparatning 

oksidlovchi xossasini namoyon kiluvchi reaksiyalardir. 

Vodorod  peroksidni  kaytaruvchi  xossasini  uning  kislota-li  muxitda  kaliy  permanganat 

urtasidagi bulgan reaksiya-dan kurish mumkin: 

 

Preparatning  oksidlovchi  va  kaytaruvchi  xossasidan  uning  chinligini  va  mikdorini  aniklashda 

foydalaniladi. 

Vodorod  peroksidning  chinligini  aniklashda  perxromat  kislota  xosil  kilish  reaksiyasi 

kullanadi. Buning uchun vodorod peroksidga ketma-ket suyultirilgan sulfat kislota, efir va kaliy 

dixromat  eritmasi  kushib  chaykatilsa,  reaksiya  natijasida  xosil  bulgan  perxromat  kislotasi 

suyuklikning  efir  katlamini  kuk  rangga  buyaydi.  Perxromat  kislota  bekaror  modda  bulib,  uni 

fakat  efir  katlamida  kurish  mumkin.  SHuning  uchun  xam  perxromat  kislotaning  ,  kimyoviy 

tuzilishi  va  tarkibi  ma’lum  bir  formulaga  ega  emas.  Vodorod  peroksidning  eritmadagi 

konsentratsiyasiga  karab,  uning  perxromat  kislota  xosil  kilish  reaksiyasini  taxminan  kuyidagi 

tenglama buyicha* ifodalash mumkin: 

 

Bunda  yukori  konsentratsiyadagi  vodorod  peroksid  eritmasi  H

2

Cr

2

Oi2  tuzilishida  perxromat 

kislota va CrQ

5

—xromse-roksid xosil kiladi, deb faraz kilinadi. 

Reaksiyalar  natijasida  xosil  bulgan  perxromat  kislota  tarkibiy  jixatdan  bir  xil  bulmasa-da, 

ammo  ularda  vodorod  peroksidga  xos  kislorod  zanjiri  (—O—O—)  mavjud.  SHuning  uchun 

xam perxromat kislotalarining struktura tuzilishi kuyidagicha ifodalanadi:  ,, 

 

 

 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

64 

 

 

Vodorod  peroksid  tarkibiga  stabilizator  sifatida  kushil-gan  atsetanilidni  azobuyok  xosil  kilish 

reaksiyasi  buyicha  aniklanadi.  Buning  uchun  ma’lum  xajmdagi  preparat  chinni  idishda  isiti.6 

buglantiriladi. Sungra kolgan koldikka xlorid kislota kushib kaynatiladi. Keyinchalik uni sovitib, 

natriy  nitrit  eritmasi  va  r-naftolning  gid-roksiddagi  eritmasini  kushganda  tuk  kizil  rangli 

azobuyok xosil buladi, 

 

Df talabiga kura suyultirilgan vodorod peroksid eritmasida ortikcha kislotali muxit bulmasligi 

xamda uning ma’lum mikdorini buglatgandan kolgan kuruk koldik 0,05 % dan oshmasligi kerak. 

Preparatdagi  kislotali  muxitni  aniklash  uchun  olingan  25  ml  preparatni  metiloranj  indikatori 

ishtirokida titrlashga sarflanadigan 1,5 ml 0,1 mol/l natriy gidroksid eritmasining uzi kifoya. 

Vodorod  peroksid  mikdorini  DF  kursatmasiga  binban,  permanganometrik  usul  buyicha 

aniklanadi.  Bunda  ma’lum  xajmda  olingan  preparatni,  sulfat  kislota  ishtirokida  suyuklik  pushti 

rangga b}'yalguncha, kaliy permanganatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi: 

5N

2

0

2

 + 2KMpO< + 3H

2

S04-^K

2

SO

4

 + 2MnS0

4

 + 8H

2

0 + 50

2

f. 

SHuningdek, preparat mikdorini yodometrik usul buyicha dam aniklash mumkin. Bunda ma’lum 

mikdorda  olingan  vodorod  peroksidga  kaliy  yodid  eritmasi  va  suyultirilgan  sulfat 

kislotankushiladi va reaksiya natijasida ajralib chikkan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/l 

eritmasi bilan titrlanadi. 

 

Vodorod peroksidning kuruk preparatlaridan gidroperit tibbiyot amaliyotida keng kullanilmokda.