OKSIDLANISH-KAYTARILISH REAKSIYASIGA ASOSLANGAN
USULLAR
Bu usul, titrant bilan taxdil kilinuvchi moddalar urtasidagi oksidlanish va kaytarilish
reaksiyasiga asos-langan bulib, unda kaytariluvchi xoesali moddalar oksid-lovchi xossaga ega
titrantlar bilan titrlanadi va aksincha. Oksidlanish-kaytarilish usuli buyicha aniklashda avva-
lambor, taxlil kilinayotgan modda bilan titrant urtasidagi oksidlanish-kaytarilish reaksiyasi tez
va oxirigacha bori-shi xamda reaksiya kaytmas bulib, undan x,osil bulgan maxsulot ma’lum bir
doimiy, kimyoviy tarkibda bulishi lozim.
Bu usul buyicha aniklashda taxlil kilinuvchi modda bilan titrant urtasidagi reaksiyaning
ma’lum bir yuna-lishda borishi va uning ekvivalent nuktasi anik belgilani-shi katta axdmiyatga
egadir. SHuning uchun dam taxdilni amalga oshirishda eritmadagi xaroratga, muxitga va
katalitik ta’sir kursatuvchi boshka omillarga e’tibor beriladi.
Oksidlanish-kaytarilish usulida reaksiyaning ekvivalent nuktasini aniklash maksadida
oksidlanuvchi va kaytariluvchi xossaga ega bulgan indikatorlardan farmatsevtika taxdilida
kupincha ferroin, difenilamin va ba’zida metilen kuki, metiloranj indikatori ishlatiladi. Ferroin,
bu temir (II)-sulfat bilan o-fenantrolinning uzaro birikishidan x,osil bulgan kizil rangli
kompleks birikma bulib, u oksidlovchilar ta’sirida, ya’ni titrlash-ning ekvivalent nuktasida
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
33
tarkibidagi temirning uch valentgacha oksidlanishi xisobiga kuk rangli kompleks tuz Xoliga
utadi va aksincha kaytaruvchi moddalar ta’sirida avvalgi rangida koladi.
Difenilaminning oksidlovchilar ta’sirida oksidlaNib, kuk rangli birikma x,osil kilishi va
aksincha kaytaruvchilar ta’sirida kaytadan rangsizlanib ketish xossasidan, turli gurux,
preparatlar mikdorini oksidlanish-kaytarilish usuli buyicha aniklashda indikator sifatida kepg
foydala-niladi. Odatda, ushbu maksadda uning konsentrlangan sulfat kislotadagi 0,5% li
eritmasi ishlatiladi.
Metilen kuki xam eritmada mavjud bulgan sharoitga karab, uzining rangini uzgartiradi.
Masalan, u eritmada kuk-yashil rangli oksidlangan shaklda bulib, kaytaruvchilar ta’sirida
rangsizlanadi va aksincha.
Oksidlanish-kaytarilishning yodometrik usuli buyicha aniklashda indikator sifatida
kraxmalning yangi tay-yorlangan 1
%
li suvdagi eritmasi ishlatiladi.
Xozirgi vaktda oksidlanish-kaytarilish reaksiyasiga asoslangan 50 dan ortik usul mavjud
bulib, ulardan farmatsevtika taxdilida yodometriya, yodxlorometriya, bro-matometriya,
permanganometriya, serimetriya, dixromatomet-riya usullari keng kullanadi.
Y o d o m e t r i y a usuli erkin yodning oksidlovchi, yodid ioninchng esa kaytaruvchi
x,ossasiga asoslangandir. Bunda erkin yod ma’lum sharoitda yodid ionigacha kaytarilsa,
yodid ioni aksincha erkin yodgacha oksidlanadi.
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
34
Yod nisbatan kuchsiz oksidlovchi xossaga ega bulib, uning sistemasidagi oksidlanish-
kaytarilish potensiali 0,54 V ga teng. Yodometriya usuli buyicha kupdan-kup oksidlovchi va
kaytaruvchi xossaga ega bulgan turli noorganik va organik dori moddalarining mikdori
aniklanadi. Yodometriya usulida titrant sifatida yod va natriy tiosulfatning turli molyar
konsentratsiyadagi eritmalari ishlatiladi. Farmatsevtika taxdilida kupincha ularning 0,01 mol/l
va 0,1 mol/l eritmalaridan foydalaniladi.
Yodning suvda juda kam eruvchanligi sababli, uning titrlanga'n eritmalari kaliy yodid
eritmasida eritish yuli bilan tayyorlanadi. Bunday eritmada erkin yod (K) kompleks ioni xolida
buladi.
Farmatsevtika taxlilida yodometriyaning turli usulla-ridan foydalaniladi. Masalan, natriy
tiosulfat, askor-bin kislota va analginga uxshash engil oksidlovchi preparatlar yodning
titrlangan eritmasi bilan bevosita titrlab aniklanadi.
Ba’zi bir gurux moddalarni, jumladan, formalin, furatsilin, nikodin, benzilpenitsillin kabi
preparatlar-ning yod bilan oksidlanishi ishkoriy muxitda olib borishni talab kiladi. SHuning
uchun xam ularning mikdori ishkoriy muxitda titrantning ortikchasi buyicha kayta titrlash yuli
bilan aniklanadi. Bunda eritmaga ortikcha kushilgan yodning reaksiyaga kirishmay kol ga n
kismini kislotali muxitda natriy tiosulfat eritmasi bilan titrlab, preparatning mikdori aniklanadi.
Masalan, formalin mikdorini aniklashda, uning ma’lum xajmiga natriy gidroksid eritmasi
ishtirokida anik xajmda ortikcha yodning 0,1 mol/l eritmasidan kushiladi. Suyuklikni ma’lum
vaktgacha korongu joyda saklagandan sung, unga sulfat kislota kushiladi va reaksiyaga
kirishmay
kalgan
yodning
ortikchasi
natriy
tiosulfatning
0,1
mol/l
eritmasi bilan titrlanadi.
v
Ayrim preparatlar mikdorini yodometriya usulida aniklash natriy gidrokarbonat yoki natriy
atsetat ishtirokida olib boriladi. Masalan, antipirinni mikdorini aniklashda, uning eritmasiga
natriy atsetat ishtirokida ma’lum va ortik xajmda 0,1 mol/l yod eritmasidan kushiladi va suyuklik
tegishli bir vaktgacha kuyilgandan sung reaksiyaga kirishmay kolgan yodning ortikchasi natriy
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
35
tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Eritmaga kushilgan natriy atsetat, reaksiya natijasida ajralib chikkan, kuchli kaytaruvchi xossaga
ega bulgan gidroyodidni neytrallab, kaytaruvchi xossaga ega bulmagan natriy yodid tuziga
utkazadi.
Molekula tuzilishida azot saklagan ba’zi gurux * birikmalar (dibazol, promedol, kofein natriy-
benzoat va boshkalar) neytral yoki kislotali muxitda yod bilan kungir yoki kizil-kungir rangli
poliyodid, kush molekulyar birik-ma xolida'chukma xosil kiladi. Ushbu xossalaridan ularning
mikdorini aniklashda foydalaniladi. Masalan, kofein natriy benzoatning tarkibidagi kofein
mikdorini DF da keltirilgan usul buyicha aniklashda, uning suvdagi eritmasiga sulfat kislota
ishtirokida 0,1 mol/l yod eritmasidan ortik xajmda kushiladi. Bunda kofein kungir rangli
poliyodid tuzi xolida chukadi va keyinchalik filtrat tarkibidagi reaksiyaga kirishmay kolgan
yodning ortikchasi-ni tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlab aniklanadi.
Yodometriya
usulining
yana
boshka
bir
yuli,
yodid
ionining
kislotali
muxitda
kaytaruvchi
xossasiga
asos-
langan
bulib,
bu
usul
kaliy
permanganat,
natriy
arse-
nat,
mis
(II)-sulfat,
vodorod
peroksid,
gidroperitga
uxshash
oksidlovchi
xossaga
ega
preparatlar
mikdorini
aniklashda
kullanadi.
Masalan,
kaliy
permanganat
yoki
natriy
arsenat
mikdorini
aniklashda,
ularning
suvdagi
eritmasiga
sulfat
kislota
ishtirokida
kaliy
yodid
-
eritmasi
kushiladi.
Reaksiya
natijasida
ajralib
chikkan
erkin
yod
natriy
tiosulfatning
0,1
mol/l
eritmasi
bilan
titrlanadi.
-„
Yodometriya usulida. kupincha natriy tiosulfatning 0,01, 0,02 va 0,1 mol/l . eritmalari
ishlatiladi, indikator sifatida esa kraxmalning 1 % li eritmasidan foydalanila-di.
Y o d x l o r i m e t r i y a
usulida
titrant
sifatida
yod-
xlorning0,1
mol/l
eritmasi
kullanadi.
Uni
DF
kursatma-
si
buyicha
kaliy
yodid,
konsentrlangan
xlorid
kislota
va
kaliy
yodatlarni'kuyidagi
tenglama
buyicha
uzaro
ta’sir
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
36
ettirib olinadi.
Reaksiyadan ajralib chikkan erkin yod kaliy yodning boshka bir kismi bilan kaytadan
reaksiyaga kirishib, yodxloridga utadi.
Yodxlorimetriya
usuli
bilan
kaytaruvchi
xossadagi
turli
noorganik
va
organik
moddalar
mikdori
aniklanadi.
Masalan,
temir
(II)-sulfatning
mikdori,
trilon
B
va
kraxmal
indikatori
ishtirokida
yodxloridning
0,1
mol/l
eritmasi bilan titrlab aniklanadi.
Bu erda reaksiya natijasida ajralib chikkan uch valentli temir keyinchalik oksidlovchi sifatida
reaksiyaga kirishib kolmasligi uchun trilon B yordamida kompleks tuz x,oliga utkaziladi.
Yodxlorimetriya.usuli buyicha askorbin kislota xam bevosita titrlab aniklanadi. Ushbu usuldan
fenollarni (fenol, rezorsin, salitsil kislota), aromatik'aminlarni (sulfanilmidlarni, para-
aminobenzoy va para-amino-salitsil kislota xosilalari va boshkalar) aniklashda xam keng
foydalaniladi. Yodxlorimetriya usuli, fenol va aromatik aminlarni galloidlash reaksiyasiga
asoslangan.
Reaksiyaga kirishmay kalgan yodxloridning ortikchasi keyinchalik yodometriya usuli buyicha
aniklanadi. Buning uchun reaksiyaning oxirida suyuklikka kaliy yodid eritmasi kushiladi va
ajralib chikkan erkin yod natriy tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
IC1 + K I ^ I
2
+ KC1
Davlat farmakopeyasi, yodoxlorimetriya usuli buyicha etakridin laktatni aniklashni tavsiya
kiladi. Bu preparat yodxlorid bilan kush molekulyar birikma xolida chukma xosil kiladi, sungra
reaksiyaga kirishmay kolgan yodxloridning ortikchasi filtratda yodometrik usul buyicha
aniklanadi.
B r o m a t o m e t r i y a usulida titrant sifatida kaliy bromatning 0,1 mol/l eritmasi ishlatiladi. Bu
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
37
usul kislota muxitida bromat ionning kaytaruvchi moddalar bilan reaksiyaga kirishib ketishi
natijasida bromid ionigacha kaytarilishiga asoslangan.
Uning -E° — Vg0
3
/Vg_ sistemasidagi oksidlanish-kaytarilish potensiali 1,44 V ta teng.
Bromatometriya
usulida
titrlash
kaliy
bromid
ishtiro-
,
kida,
kislotali
muxitda
olib
boriladi.
Bromatometriyaning
bevosita
titrlash
usuli
metiloranj,
metil
kizili,
kizil
kongo
kabi
azobuyok
turidagi
indikatorlar
ishtirokida
olib
boriladi.
Titrlash
suyuklik
rangsizlangunga
kadar
davom
ettiriladi.
Reaksiyaning
ekvivalent
nuktasida
eritmaga
kushilgan
kaliy
bromat
indikatorni
oksidlab,
rangsizla-
nishga
olib
keladi.
Masalan
(DF
buyicha)
mishyak
( I I I ) -
ok-
sidni
aniklashda
uning
eritmadagi
ma’lum
mikdori
metil-
kizil
indikatori,
kaliy
bromid
va
sulfat
kislota
ishtirokida
kaliy
bromatning
0,1
mol/l
eritmasi
bilan
titrlanadi.
,
Farmatsevtika taxlilida bromatometriyaning bevosita titrlash usulidan fenol va aromatik amin
katori prepa-ratlarning mikdorini aniklashda xam foydalaniladi. Masalan, Davlat farmakopeyasi
ushbu usul buyicha timol mikdorini aniklashni tavsiya^ kiladi. Bunda xam mishyak ( I I I ) -
oksidga uxshash preparatning eritmasi kaliy bromid, sulfat kislota va metiloranj indikatori
ishtirokida suyuklik rangsizlangunga kadar, kaliy bromatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Bromatometriyaning teskari, ya’ni titrantning ortikcha-si buyicha kayta titrlash usulidan xam
keng foydalaniladi. Bu usulda reaksiyaning oxirgi boskichi yodometrik usul bilan yakunlanadi.
Masalan, rezorsinning mikdorini aniklashda, uning ma’lum xajmda olingan eritmasiga sulfat
kislota va kaliy bromid ishtirokida kaliy bromatning 0,1 mol/ l eritmasidan anik va ortikcha
xajmda kushib, uning ogzini maxkam yopgan xolda bir oz turgizib kuyiladi. Sungra unga kaliy
yodid kushiladi va ajralib chikkan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi bilan
titrlanadi.
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
38
Bromatometriya usulidan turli gurux dori moddalarini, jumladan, salitsilat kislota, fenilsalitsilat,
mezaton, xinazol, streptotsid, anestezin, novokain va boshka fenol xamda aromatik amin kator
preparatlar mikdorini aniklashda foydalaniladi.
Dixromatometriya usulida, farmatsevtika taxlilida asosan, titrant sifatida kaliy dixromatning 0,1
mol/l eritmasidan foydalaniladi.
Bu usul farmatsevtika taxlilida metilen kuky va akrixin preparatlarining mikdorini aniklashda
kullana-di. U ayni preparatlarning kaliy dixromat bilan kuyidagi tenglama buyicha, kompleks
birikma xolida chukma xosil kilishlariga asoslangan.
Ortik xajmda olingan kaliy dixromatning reaksiyaga kirishmay kolgan mikdori yodometrik usul
buyicha anikla-nadi.
Dixromatometriyaning bevosita titrlash usuli buyicha feramid mikdori undagi ikki valentli temir
asosida aniklanadi. Bunda ma’lum mikdorda olingan preparatning suvli eritmasi sulfat kislota va
difenilamin indikatori ishtirokida suyuklik yashIl-binafsha rangga buyalgunga kadar, kaliy
dixromatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Reaksiyaning ekvivalent nuktasida bir tomchi ortikcha kushilgan kaliy dixromat eritmasi
ta’siridan, eritmadagi difenilamin oksidlanib, yashil-binafsha rangga utadi.
P e r m a n g a n o m e t r i y a usulida, farmatsevtik taxdil-da, titrant sifatida kupincha kaliy
permanganatning 0,1 mol/l li eritmasi ishlatiladi. Bu usul sulfat kislota muxitida preparatlarni
bevosita titrlash va aksincha titrantning ortikchasi buyicha, ya’ni kayta titrlash yuli bilan
aniklanadi.
Permanganometriyaning bevosita titrlash usulida titrantning uzi indikator vazifasini bajaradi va
titrlash suyuklik pushti rangga buyalgunga kadar olib boriladi. Masalan, bu usul buyicha
vodorod peroksid, gidroperit, magniy peroksid, kaytarilgan temir, temir (II)-sulfatga uxshash
preparatlar, sulfat kislota ishtirokida suyuklik pushti rangga utgunicha kaliy permanganatning
0,1 mol/l eritmasi bilan titrlab aniklanadi.
Permanganometriyaning, titrantning ortikchasi buyicha kayta titrlash usulini Davlat
farmakopeyasi natriy nitritning mikdorini aniklashda tavsiya kiladi. Bunda ma’lum mikdor
preparat saklangan eritmaga ortik xajm-da kaliy permanganatning 0,1 mol/l li eritmasi va sulfat
kislotani kushib, ma’lum vaktgacha kuyib kuyiladi. Sungra eritmaga kaliy yodid kushiladi va
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
39
ajralib chikkan erkin yod natriy tiosulfatning 0,1 mol/l li eritmasi biLan titrlanadi.
Oksidlanish-kaytarilish usullaridan yana farmatsevtika taxlilida p e r i m e t r i y a usuli muxim
axamiyatga ega. Bu usul turt valentli seriy ionining oksidlovchi xossasiga asoslangan bulib,
bunda titrant sifatida seriy (IV)- sul-fatning 0,01 mol/l va 0,1 mol/l li eritmalari ishlatiladi.
Serimetriya usulida oksidlanish-kaytarilish xossasida-gi indikatorlardan ferroin va difenilamin
keng kullana-di. Bu usuldan kup turli noorganik va organik dori moddalarining mikdorini
aniklashda foydalaniladi. Noorganik moddalardan margimush ( I I I ) , temir (II) preparatla-ri,
yodid tuzlari, organik dori moddalaridan amidopirin, tokoferol atsetat, vikasol, dixlotiazid,
askorbin kislota, feramid va boshkalar mikdorini aniklashda kullanadi. Masalan, askorbin
kislotani aniklash uchun uni sulfat kislota va bir necha tomchi ferroin indikatori ishtirokida
suyuklikdagi kizil rang xavo rangga aylangunicha seriy (IV)-sulfat 0,01 mol/l li eritmasi bilan
titrlanadi. Bunda kuyidagi tenglama buyicha avval askorbin kislota oksidlanadi.
Reaksiyaning ekvivalent nuktasida bir tomchi ortikcha kushilgan seriy (IV)-sulfat, indikator
tarkibidagi temir oksidlanishi natijasida rangi uzgaradi.
Serimetrik usulda bevosita titrlashdan tashkari, undan dori moddalarini titrantning ortikchasi
buyicha, ya’ni kayta titrlash yuli bilan xam aniklanadi. Masalan, dixlotiazid mikdorini
aniklashda, uning sulfat kislota kushilgan eritmasiga anikxajmda ortikcha seriy (IV)- sul-
fatning titrlangan eritmasidan kushiladi va sungra reaksiyaga kirishmay kolgan titrantning
ortikchasi yodo-metriya usuli yordamida aniklanadi.
Davlat farmakopeyasida serimetriya usuli buyicha tokoferol atsetat va vikasol mikdorini
aniklash keltirilgan.
KOMPLEKSONOMETRIK TITRLASH USULI
Kompleks on ometriya ikki, uch va turt valentli ishkoriy er va ogir metall tuzlarining mikdorini
aniklashda bir xillashtirilgan usul bulib, u metall ionlarining turli aminopolikarbon kislota va
ularning natriyli tuzlari (kompleksonlar) bilan suvda eruvchan va birmuncha barkaror ichki
kompleks tuzlar xosil kilishiga asoslangan.
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
40
Farmakopeya
taxlil
amaliyotida
titrant
sifatida
ami-noplikarbon
kislota
tuzlaridan
etilendiamintetrasirka kislotasining dinatriyli tuzi keng kullanadi. Uni shartli nom bilan
kompleksen III yoki trilon B deb xam ataladi.
Trilon B ning suvdagi eritmasi kuyidagi tenglama buyicha dissotsiyalanadi,
yoki uni kiskartirib, kuyidagi shartli belgilar bilan ifodalanadi.
Trilon B metall ionlari bilan ularning necha valentlikla-ridan kat’i nazar, stixiometrik ravishda
birga-bir nisbatda birikkan xolda ichki kompleks birikma, xosil kiladi.
yoki
Etilendiamintetrasirka kislotasining dinatriy tuzi-ning metall ionlari bilan x,osil kilgan kompleks
birikma-larining barkarorligi xar xil bulib, u metall ionining faolligiga (zaryadining soniga),
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
41
eritmadagi mux.it rN ning kiymatiga boglikdir. Titrlanadigan eritmada rN kiymati-ni tegishli
muxit darajasiga keltirish maksadida, turli bufer eritmalaridan foydalaniladi. Uch va turt valentli
metall ionlari trilon B bilan kupincha kislotali, ikki valentli ishkoriy er va ogir metall ionlari esa
ishkoriy yoki kislotali mux,itda barkaror kompleks tuz dosil kiladi.
Komplekson ometriya usulida kullanadigan indikatorlar metalloxrom yoki metall — indikatorlar
deb ataladi. Ular kimyoviy tuzilishlari jix,atidan turli ,gurux, organik buyok (diazobuyok,
trifenilmetan kator buyoklar) moddalar bulib, ma’lum muxitda metall ionlari bilan tegishli rangga
buyalgan kompleks tuzlar xosil kiladi.
Metall indikatorlarga kuyilgan asosiy talablardan biri., ularning metall ionlari bilan uzaro
reaksiyasi kaytar bulishi, ikkinchidan, esa indikatorni metall bilan xosil kilgan kompleks
birikmasining barkarorligi, ayni metallning titrant, ya’ni trilon B bilan xosil kilgan kompleks
birikmasiga nisbatan kam bulishi lozim.
Kompleksonometriya usulida keng kullanadigan metall indikatorlardan farmatsevtika taxlilida
kuyidagi organik buyok, moddalardan keng foydalaniladi:
a)
kislotali
xrom
tuk
kuk
(kislotn
ыy
xrom
tyomno-
einiy).
U
kimyoviy
tuzilishi
jixatidan
azobuyok
_kator
birikma
bulib, 1,8-
dioksi'—
2(2-
oksifenilazo)-
naftolin
3,6-
disulfonatning
dinatriyli
tuzidir,
Indikatorni
ishkoriy
muxitda
magniy,
kalsiy,
rux
va
boshka
ikki
valentli
metall
ionlari
bilan
x,osil
kilgan
ichki
kompleks
tuzlari kizil rangga buyalgan buladi.
b)
Maxsus
kislotali
xrom
kora
(kislotn
ыy
xrom
chern
ыy
spetsialn
ыy
yoki
xromogen
chern
ыy
spetsialn
ыy
ET
—
00)
yoki
1
—
(1
—
Oksinaftilazo-2)-2
oksi-5
nitronaftila-
lin-4-
sulfonat
natriy
indikatori
xam
azobuyok
guruxi
birikmalariga
kirib,
u
xam
rN
kiymati
9,5—10,0
ga
teng
mux,itdagi
eritmalarda
binafsha
rangda
bulib,
uning
ikki
valentli
metall
ionlari
bilan
xosil
kilgan
ichki
kompleks
tuzlari kizil rangda buladi.
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
42
v)
Metall
indikatorlaridan
yana
purpur
kislotaning
ammoniyli
tuzi
(mureksid)
x,am
ikki
valentli
metall
tuzlarini, ayniksa kalsiy tuzlarini aniklashda yaxshi natija beradi. Uning uzi ishkoriy
muxitda (rN- 11,0 da) binafsha rangga buyalgan bulib, ayni muxitda kalsiy ioni bilan xbsil
kilgan kompleks tuzi kizil rangda buladi.
g) Pirokatexin-binafsha indikatori, trifenilmetan katori buyoklariga kirib, u ishkoriy mux,itda
kizil" binafsha rangga buyalgan bulaDi. Uning shu muxitda magniy va rux bilan xosil kilgan
kompleks tuzi yashil-kuk rangda buladi. Pirokatexin-binafsha kislotali mux,itda (rN-2— 3
muxitda) sarik rangda buladi. Uni ayni muxitda vismut bilan xosil kilgan kompleks birikmasi esa
kuk rangda buladi. Bu indikator farmatsevtika taxlilida asosan, kislotali muxitda vismut
preparatlarini aniklashda ishlatiladi.
Pirokatexin-binafsha indikatoridan rN 5—6 muxitda mi s (II), temir (II), Rn 9—10 muxitda zsa
magniy, rux preparatlarining miKdorini aniklashda foydalaniladi.
SHunday kilib magniy, kalsiy, rux preparatlarining eritmalarida ammiakli bufer eritmasi
yordamida rN 9,5—10,0 ga teng muxit tugdirgan xolda, kislotali xrom tuk, kuk yoki maxsus
kislotali xrom kora indikatori ishtirokida suyuklik kizil rangdan kuk binafsha rangg.a
utgunicha trilon B ning 0,05 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Vismut preparatlari kislotali muxitda pirokatexin-binafsha indikatori ishtirokida, trilon B
eritmasi bilan suyuklik kuk rangdan sarik rangga utgunga kadar titrlab aniklanadi.
Kompleksenometriya usulining moxiyati, eritma-da tegishli muxit tugdirishga amal kilgan
xolda ma’lum bir kation saklagan eritmani tegishli indikator ishtirokida trilon B ning 0,05
Pharmaceutical chemistry
Autors: Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T. R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova
43
mat/l eritmasi bilan suyukdikda rang uzgargunga kadar titrlashdan iboratdir. Bunda avval
aniklanuvchi metall ioni indikator bilan uzaro birikib, euvda eruvchan ma’lum bir rangli
kompleks birikma xosil kiladi. Keyinchalik, uni titrlash jarayonida eritmadagi barcha metall
ioni, indikator bilan birikkan metall ionlarini xam trilon B birmuncha barkaror kompleks
birikma xolida uziga biriktirib oladi va titrlash ekvivalent nuktasiga kelganda indikator
uzining bosh-langich rangiga utadi. Reaksiyani kuyidagi tenglama buyicha ifodalash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |