Farmatsevtik kimyo

Doksazozin –Docsazozinum 

1-(4-amino-6,7-dimetoksi-2-xinazolinil)-4-

[(2,3-digidro-1,4-benzdioksin-2-

il)karbonil]piperazina 

Oq kristall kukun. 

Suvda amalda erimaydi, ishqor eritmalarida 

oson, mineral kislotalarda kam, epirtda eriydi. 

CHinligi:  

YUSSX usuli

 

Miqdori:

 YUSSX usuli 

Ishlatilishi: 

Selektiv ta’sirga ega alfa

1

-

adrenoblokator.  

 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

337 

 

YUqorida nomi keltirilgan uratsil hosilalarining chinligini aniqlashda quyidagi reaksiyalardan 

foydalaniladi. Masalan, ftoruratsilni sariq rangli bromli suvni rangsizlantirishi bo‘yicha aniqlanadi. 

 

Ftoruratsilinning chinligini uning  tarkibidagi ftor bo‘yicha ham aniqlanadi. Buning uchun 

ma’lum miqdordagi preparatni kul qoldirmaydigan filtr kog‘oziga o‘rab, yutuvchi suyuqlik sifatida 

tozalangan suv solingan maxsus kolbada kislorod atmosferasida kuydiriladi. Kolbadagi suyuqlikni 

aralashtirib biroz qaynatiladi. So‘ngra unga qizil rangli temir (III) rodanid eritmasi qo‘shilganda, 

suyuqlikda rangning susayib borishi va hatto keyinchalik o‘chib ketishi kuzatiladi. 

 

Eritmadagi rangning o‘chishi temir (III) ftor hosil bo‘lishi hisobigadir. 

YAna ftoruratsildagi ftorni aniqlashda uni kaliy va natriy karbonat hamda kaliy nitratdan 

iborat kuydiruvchi aralashma bilan kuydirib, parchalab ham aniqlash mumkin. Bunda kuydirgandan 

keyin qolgan qoldiqni suvda eritib filtrlanadi va filtratda rN 4—5 qiymatiga ega bo‘lgan muhit yaratib, 

so‘ngra unga kalsiy xlorid qo‘shilganda eritmadagi ftor ioni kalsiy ftorit holida oq loyqalanish hosil 

qiladi.

 

YUqoridagi reaksiyalardan ftorafurdagi organik birikkan ftorni aniqlashda ham 

foydalaniladi. 

Ftorafurni 30 % li natriy gidroksiddagi eritmasiga kukun holida sof rux qo‘shib qizdirilsa, 

ammiak ajralib chiqadi. Uni odatdagicha hididan yoki suv bilan ho‘llangan qizil lakmus qog‘ozini 

ko‘k rangga bo‘yashidan bilinadi. Kaliy orotatning chinligini aniqlashda Davlat farmakopeyasi 

purin alkaloidlarini aniqlashda keltirilgan mureksid hosil qilish reaksiyasidan foydalanishni tavsiya 

qiladi.  Buning uchun preparatni pergidrol va xlorid kislota qo‘shib suv hammomida qizdirib 

bug‘lantiriladi. So‘ngra unga bir necha tomchi ammiak eritmasi qo‘shilganda qizil rangli purpur 

kislotaning ammoniyli tuzi yoki mureksid hosil bo‘ladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, mureksid reaksiyasi 

faqat purin alkaloidlarga xos reaksiya bo‘lmasdan, balki undan uratsil hosilalari va boshqa guruh 

birikmalarini aniqlashda ham foydalanish mumkin. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

338 

 

 

Kaliy orotatdagi kaliy ionini aniqlash uchun uni chinni tigelda kuydirib, so‘ngra idishda qolgan 

qoldiqni suvda eritiladi va eritmadagi kaliy ionini sirka kislota muhitida kobaltnitrit natriy eritmasi 

ta’sirida sariq kristall cho‘kma holida cho‘ktirib aniqlanadi. 

 

Kaliy orotatdagi kaliyni yoqilg‘idagi alanganing rangsiz qismini binafsha rangga 

bo‘yashidan ham bilinadi. 

Uratsil qator preparatlarining chinligini spektrofotometrik usul bo‘yicha aniqlash mumkin. Ular 

eritmalarining  maksimum nur yutishi 250 va 290 nm (ftoruratsil), 290 nm (ftorafur), 300 nm (kaliy 

orotat) to‘lqin uzunligida bo‘ladi. 

Ftoruratsilning miqdorini purin alkaloidlaridan teobromin va teofillinga o‘xshash bavosita 

neytrallash  usuli bo‘yicha aniqlanadi. Buning uchun ma’lum miqdordagi preparatning suvdagi 

eritmasiga aniq o‘lchangan hajmda kumush nitratning 0,1 mol/l eritmasidan qo‘shiladi va reaksiya 

natijasida, ekvivalent mikdorda ajralib chiqkan nitrat kislotani fenol qizili indikatori ishtirokida 

natriy gidroksidning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi. 

 

Ftoruratsil mikdorini yana suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha aniqlanadi. 

Bunda ma’lum miqdordagi preparatning dimetilfor-mamiddagi eritmasini timol ko‘ki indikatori 

ishtirokida natriy gidroksidning metanol-benzol  (1:3)  aralashmasidagi 0,1 mol/l eritmasi bilan 

suyuqlik ko‘k rangga bo‘yalguncha titrlanadi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

339 

 

 

Kaliy orotatning miqdorini neytrallash usuli bo‘yicha aniqlanadi. Buning uchun preparatning 

ma’lum miqdorini avval maxsus platinadan yasalgan tigelchada yuqori haroratda (600°S gacha) 

qizdirib parchalanadi. So‘ngra tigelchada qolgan qoldiq —  K

2

SOz ni suvda eritib, eritmani 

metiloranj indikatori ishtirokida suyuqlik qizil rangga o‘tguncha xlorid kislotaning 0,1 mol/l eritmasi 

bilan titrlanadi. 

 

Ftorafurning mikdorini bromatometrik usul yordamida aniqlanadi. Bu usul preparat 

molekulasidagi ftoruratsil halqasini bromlashga asoslangan. Ma’lum miqdordagi preparatni suvdagi 

eritmasiga suyultirilgan xlorid kislota, kaliy bromid va aniq hajmda ortig‘icha kaliy bromatning 0,1 

mol/l eritmasidan qo‘shiladi. Suyuqlik biroz turgach, unga kaliy yodid eritmasi qo‘shib, so‘ngra 

ajralib chiqqan erkin yodni kraxmal indikatori ishtirokida natriy tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi 

bilan titrlanadi. 

 

 

Uratsil qator preparatlarining mikdori yana spektrofotometrik usul bo‘yicha ham aniqlanadi. 

Masalan, ftoruratsilning 0,1 mol/l xlorid kislotadagi 0,001 % li eritmasini 265 nm, ftorafurning 0,1 

mol/l natriy gidroksiddagi 0,002 % li eritmasini 270 nm va kaliy orotatning 0,1 mol/l ishqordagi 0,001 

% li eritmasini 285 nm to‘lqin uzunligida nur yutish ko‘rsatkichini spektrofotometrda o‘lchab 

aniqlanadi. 

Ftoruratsil va ftorafurni me’da, to‘g‘ri va yo‘g‘on ichaq o‘pka va boshqa a’zolardagi rak 

kasalligini davolashda ishlatiladi. Ftoruratsilning 5 % li eritmasi 10—15 mg/kg miqdorida venaga 

yuboriladi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

340 

 

Ftorafurning 4 % li eritmasi bir kunda 1—2 marta 30 mg/kg dan venaga yuboriladi. Uni 

yana kapsulalarda kuniga 1,2—2 g miqdordagisi ikki marta bo‘lib ichiriladi. Ftoruratsilning 5 % li 

eritmasi 5 ml dan, ftorafurning 4 

% 

l eritmasi esa 10 ml dan ampulalarda chiqariladi. Ftoruratsil 

yana 0,4 g dai kapsulalarda chiqariladi. 

Kaliy orotat organizmda oqsil almashinuvi jarayoni buzilganda anabolik ta’sir ko‘rsatadi. Uni 

jigar, o‘t yo‘llari kasalliklarida 0,25—0,5 g dan kuniga 2—3 marta ichiriladi. Kaliy orotat 0,5 g dan 

tabletkalarda chiqariladi. 

Ftoruratsil bilan ftorafurni «A» ro‘yxati bo‘yicha og‘zi maxkam berkitilgan idishlarda, 

yorug‘lik tushmaydigan joyda saqlanadi. 

Kaliy orotatni oddiy sharoitda og‘zi maxkam berkitilgan idishlarda saqlanadi. 

Dopiridamol preparati chinligi IQ-spektrometrik va yuqori samarali suyuqlik 

xromatografiya usulida aniqlanadi. 

Miqdori yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulida standart namuna bilan taqqoslab 

aniqlanadi.  

Atsiklovir chinligi IQ –  spektrometrik usulda standart namuna eritmasi bilan taqqoslab 

aniqlanadi. 

Atsiklovir chinligi yupqa qatlam xromatografiya usulida aniqlanadi. Bunda silikagel 

plastinkasi, erituvchilar aralashmasi sifatida p-propanol:kons.ammiak: difenilformamid (60:30:10) 

dan foydalaniladi. 254 nm to‘lqin uzunligida UB nur spektrida ko‘riladi. 

Miqdori suvsiz muxitda kislota asoso titrlash (potensiometrik titrlash) usulida aniqlanadi. 

Aniq tortib oolingan preparatni muz. sirka kislotasida eritib, 0,1 N perxlorat kislotasi bilan 

neytrallanadi. Indikator sifatida ko‘k – yashil kristallik binafshasidan foydalaniladi. 

Tibbiyotda virusga qarshi vosita sifatida keng qo‘llaniladi. Maxkam berkitilgan idishda, 

quruq va qorong‘u xonada saqlanadi. 

Doksazozin chinligi va miqdori yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulida 

aniqlanadi.  

Tibbiyotda selektiv ta’sirga ega alfa

1

-adrenoblokator sifatida qo‘llaniladi.