Farmatsevtik biotexnologiya

FERMENTLARNI AJRATISH. 
Biologik manbalardan fermentlarni preparatlar sifatida ajratib olish har xil maqsadlar uchun olib 
boriladi: 
- fermentlarni fizik-kimyoviy xususiyatlarini o‘rganish, ularni ta’sir etish sharoitlarini aniqlash, har 
xil kritik sharoitlarga nisbatan mu’tadilligini belgilash, kinetik xususiyatlari va tuzilishini aniqlash 
maqsadida; 
- sanoat, tibbiyot va ilmiy izlanishlar uchun kerak bo‘lgan fermentlarni ishlab chiqarish maqsadida; 
- fermentlarni immobilizatsiya qilish maqsadida. 
Ba’zi-bir fermentlar hujayra organellalari yoki membranalar bilan bog‘langan holatda bo‘ladilar, 
shu sababli ham ularni ajratish biroz qiyinroq o‘tadi. Bunday holatlarda bog‘langan fermentlarni ajratish 
jarayonini engillashtiruvchi moddalar maxsus detergintlardan foydalaniladi. Fermentlarni ajratib olish 
jarayonida inaktivatsiyaga uchrashining asosiy sabablaridan biri, ularni proteolizm hisoblanadi. Barcha 
organizmlar hujayralari har xil spetsifiklikka ega bo‘lgan proteometrik fermentlar saqlaydilar. Ajratishni 
metodologiyasini buzilishi proteolitik fermentlar ta’sirida peptid bog‘larini buzilishiga, oqibatda esa 
ajratib olinmoqchi bo‘lgan fermentni inaktivatsiyasiga olib keladi. SHuni ham esda saqlash zarurki, 
ferment faolligini yo‘qolishi uchun birgina ferment bog‘ini parchalanishi kifoya. Har qanday oqsil 
hujayradan ajratilish jarayonida ma’lum miqdorda o‘zini tabiiy holatini o‘zgartiradi. SHuning uchun ham 
fermentni ajratish juda ham murakkab jarayon hisoblanadi.
Fermentlarni xossalaridan kelib chiqqan holda ularni ajratishni har xil texnologik ishlovlari 
ma’lum. Masalan, oqsillarni organik erituvchilarda eruvchanligini xilma-xilligi, ularni etanol, atseton, 
izopropanol, ammoniyni sulfat tuzi eritmalarining har xil konsentratsiyasida cho‘kishini belgilasa, 
oqsillarni molekulyar og‘irligidagi farq, ultrafiltratsiya, gelfiltratsiya usullaridan foydalanishni, 
molekulalardagi zaryadlarni xilma-xilligi, ion-almashinuv xromatografiyasi va preparativ elektroforez 
usullaridan foydalanishni taqozo qiladi. Bu usullar qator monografiyalar va darsliklarda yaxshi yoritilgan.
Fermentlar har xil biologik manbalardan ajratilishi mumkin: hayvon organlari (bezlar, jigar, ichak, 
va h. k.), o‘simlik organlari ( urug‘i, maysasi va h.k.) va mikroorganizmlardan. Hayvon organlari engil 
gomogenizatsiya bo‘ladi, shuning uchun ham ulardan fermentlarni ajratib olish uchun izotonik 
eritmalardan ko‘proq foydalaniladi. Izotonik eritmalar hayvon hujayrasidagi organellalarni parchalanib 
ketishdan saqlaydi.Fermentlarni o‘simlik organlaridan, zamburug‘ va bakteriyalardan ajratish biroz 
murakkabroq sharoitda olib boriladi. Bunga sabab ularni hujayra devorlarini murakkabligi va qattiqligidir. 
Bunday organizmlardan olingan nusxa alyuminiy oksidi yoki qum, ba’zan shisha siniqlari bilan 
aralashtirib eziladi, nusxalarni ezishdan oldin muzlatish va keyin eritish yaxshi natijalar berishi 
kuzatilgan. Bir qism hujayralar presslash orqali ham buziladi.Ba’zida o‘simlik va mikrob hujayralari 
gidrolitik fermentlar, masalan, lizotsim bilan ishlov berilganda yaxshi buziladi. Xitinazalar va 
glyukanazalar yordamida mikroskopik zamburug‘larni protoplastlari ajratib olinadi. Ko‘pchilik 
mikroorganizmlar suyuq oziqa muhitida ekilganda, fermentlarni hujayradan tashqaridagi metabolitlar 
sifatida oziqa muhitiga chiqaradilar, bu esa fermentlarni ajratib olishni va ularni tozalash jarayonini biroz 

---

49 
bo‘lsada, engillashtiradi.Agar o‘simlik hujayralarini gomogenizatsiya qilish mobaynida vakuolalar 
parchalanib ketsa, undagi proteolitik fermentlar tashqariga chiqib, ajratib olinmoqchi bo‘lgan fermentga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadilar. Bunday holatda ferment ajratib olinmoqchi bo‘lgan massaga proteazalarni 
ingibitorlarini qo‘shish yaxshi natijalar beradi. Bundan tashqari, o‘simliklar ko‘pincha fenolli birikmalar 
saqlaydilar, ular osongina oksidlanib, fermentlarni faolligini pasaytirib yuboradilar.