Farmakologiya

Òuzli surgilar tez va ancha kuchli ta’sir etib, ichni suradi.
Ushbu tuzlarning suvdagi eritmasi ichilganda ta’siri 1—3 soat
ichida kuzatiladi.
Òuzli surgilarning bu ta’siri ichakning boshidan oxirigacha
qaratilgan bo‘lib, quyidagicha tushuntiriladi. Òuzning suvli
eritmasi ichakka tushganidan keyin uning dissotsiatsiyalangan
ionlari yomon so‘rilgani uchun unda osmotik bosim ko‘tariladi.
Natijada ichak bo‘shlig‘idagi suv so‘rilmay yig‘ila boshlaydi,
undagi massa suyuqlanadi, ichak devori taranglashadi, bu o‘z
navbatida ichakning harakatini tezlashtiradi. Misol uchun, 6 g
magniy sulfat tuzi 100 ml suvni ushlab qoladi.
Surgi dorilarga tuzlardan tashqari o‘z tarkibida dag‘al
to‘qima saqlagan tabiiy oziq-ovqatlar, har xil mevalar (olxo‘ri,
o‘rik, qovun va boshqalar) va ko‘katlar kiradi. Ular tuzlar
singari ichakdan suvning so‘rilishini kamaytirib, ichak devori-
ning taranglashishiga olib keladi. Natijada peristaltika kuchayadi,
ichak bo‘shlig‘idagi massa harakatlanadi va ich yurishadi. Bular
qatoriga gidrofil xususiyatga ega bo‘lgan metilselluloza, agar-
agar, zig‘ir urug‘i, dengiz karami va boshqalarni kiritish mum-
kin. Ushbu surgi moddalarning ta’siri tuzli surgilarga nisbatan
ancha kuchsiz.
Keyingi guruhga antraglikozid saqlovchi o‘simlik prepa-
ratlari kiradi. Antroxinon  saqlovchi o‘simliklar ichakdan
qonga so‘riladi va jigarda biotransformatsiyaga uchrab, umumiy
faol modda — emodin, xrizofan kislota hosil qiladi. Ular
yo‘g‘on ichakda ko‘proq yig‘ilgani uchun retseptorlarni qitiq-
lab, peristaltikani kuchaytiradi. Ichakdagi massa harakatga
kelib, chiqarib yuboriladi. Antraglikozidli o‘simliklarning kor
qilishi uncha kuchli bo‘lmay, 8—12 soatdan keyin boshlanadi.
Shu sababli ularni kechqurun qabul qilish tavsiya etiladi. Ular
qatoriga rovoch ildizi, ramnil, sano bargi va boshqalar kiradi.
Sano va boshqa surgi moddalarini (anjir, olxo‘ri, vazelin
moyi) saqlovchi murakkab surgi dorilaridan biri kafiol hisob-
lanadi.

---

254
Kanakunjut moyi — kanakunjutning tozalangan, yetilgan
urug‘laridan olinuvchi, neytral yog‘dir. Ichilgan yog‘ ichakdagi
ishqoriy muhitda jigar o‘ti ishtirokida me’daosti bezining fer-
menti — liðaza ta’sirida gidrolizlanadi. Natijada glitserin va
ratsinol kislota hosil bo‘ladi. Ushbu kislotaning sovunlanishi
ichak shilliq pardasidagi retseptorlarning qitiqlanishiga sabab
bo‘ladi va bunga javoban ichak o‘z harakatini kuchaytiradi.
Kanakunjut moyining bir qismi parchalanmay ichakdagi
massani yumshatib, uning chiqib ketishini osonlashtiradi.
Uning ich suruvchi ta’siri 5—6 soat ichida boshlanib, 2—6
soatgacha davom etadi.