Farmakologiya

BACHADON FAOLIYAÒIGA ÒA’SIR
EÒUVCHI DORI VOSIÒALARI
Ayollarning chanoq bo‘shlig‘ida joylashgan bachadonning
faoliyati juda murakkab va o‘ta ahamiyatli bo‘lib, homilaning
taraqqiy etishi, voyaga yetishi va tug‘ilishini ta’minlaydi. Uning
silliq mushakli qavati (miometriy) kuchli taraqqiy etgan, qon
tomirlari bilan yaxshi ta’minlangan. Ushbu silliq mushaklar
hisobiga bachadon ikki xil tarzda: ritmik va tonik qisqaradi.
Bachadonning ritmik qisqarishi (qisqarish bo‘shashish
bilan almashinib turadi), asosan, homila voyaga yetganida sodir
bo‘ladi. Natijada homila bachadon bo‘shlig‘idan, tug‘uruq
yo‘llaridan asta-sekin tashqari tomonga siljiy boshlashini va bola
tug‘ilishini ta’minlaydi.
Miometriyning tonik qisqarishi esa (mushak tonusining
sekin-asta kuchaya borishi) bola tug‘ilib, yo‘ldosh tushganidan
keyin boshlanadi. Natijada bachadon o‘zining ilgarigi holiga
qaytadi. Bu bachadon involutsiyasi deyiladi. Miometriy tonusi-
ning oshishi katta ahamiyatga ega. Chunki silliq mushaklar
qisqarishi natijasida ularning yo‘ldoshi ko‘chganidan keyin yuz
beradigan qon ketishi xavfi bartaraf etiladi.
Demak, bachadon mushaklarining qisqarishi ona va bola
hayoti uchun ahamiyati katta bo‘lgan fiziologik jarayondir.
Ba’zan bu fiziologik jarayon ayrim sabablarga ko‘ra izdan
chiqadi. Ko‘pincha bachadon qisqarishining susayishi yoki
umuman sodir bo‘lmasligi turli xil asoratlarga, hayot uchun
xavfli holatlarga olib keladi. Bunda ona qiynaladi, holsizlanadi,
bola esa kislorod yetishmasligi (asfiksiya) tufayli halok bo‘lishi
mumkin.
Bachadonning tonik qisqarishi kuchsiz bo‘lib, kech bosh-
lansa va cho‘zilib ketsa, atoniya holati rivojlanib, bachadondan
ko‘p qon ketishi mumkin. Bu ona hayoti uchun xavfli. Bundan
tashqari, har xil mikroblar bachadonni yallig‘lantirib, yiringli
holatlarni, sepsisni keltirib chiqarishi mumkin.
Qayd etilgan bachadon faoliyatining izdan chiqishini
bartaraf etish uchun ko‘pincha har xil dori preparatlaridan
foydalaniladi. Bachadon mushagiga tanlab ta’sir qilgani uchun
ular miometriyga ta’sir etuvchi preparatlar deb ataladi. Ular
ta’sir etishi va ishlatilishi bo‘yicha quyidagi guruhlarga ajratiladi:

---

260
I. Bachadon mushaklarini rag‘batlantiruvchi vositalar.
A. Qoramug‘ va uning alkaloidlari: ergometrin, metilergo-
metrin, ergotamin, ergotal.
B. Oksitotsin guruhiga oid preparatlar: oksitotsin, metilok-
sitotsin, pituitrin.
D. Prostaglandinlar guruhiga oid preparatlar: dinoprost,
dinoproston, prostenon.
E. Bachadon tonusini rag‘batlantiruvchi boshqa vositalar:
kotarnin xlorid, sterfizin, oddiy zirk nastoykasi, jag‘-jag‘ o‘t,
tog‘ qudus ekstrakti.
II. Bachadon mushaklarini bo‘shashtiruvchi vositalar: