Farmakologiya

Me’da sekretsiyasiga ta’sir etuvchi vositalar va
ularning o‘rindosh preparatlari
Me’da shilliq pardasidagi hujayralardan ishlab chiqariladigan
xlorid kislota, pepsin fermenti va shilimshiq ovqat hazm
bo‘lishida muhim vazifani bajaradi. Me’da shirasining muhiti pH

---

245
2—3, xlorid kislota hisobiga hosil bo‘lib, pepsinogenni faol
pepsinga o‘tkazadi, ovqat bilan tushgan mikroblarga qarshi
to‘siq vazifasini bajaradi. Undan tashqari, pilorus sfinkterining
ishini boshqarib, me’daosti bezidan sekret, o‘t qopidan o‘t
ajralishida ishtirok etadi.
Pepsin proteolitik ferment hisoblanib, oqsillarning dastlabki
parchalanishini ta’minlaydi. Shilimshiq esa shilliq qavatni xlorid
kislota va pepsinning ta’siridan himoya qiladi.
Me’da shirasi sekretsiyasining miqdoriy va sifat jihatidan
o‘zgarishi, har xil patologik holatlar va kasalliklarda namoyon
bo‘lishi mumkin. Bunday o‘zgarish ovqat hazm bo‘lish
jarayonining izdan chiqishiga olib keladi. Shunday hollarda me’da
shirasi sekretsiyasini normal holga keltiradigan yoki uning
o‘rnini bosadigan preparatlar ishlatiladi.
Shira ajralishi kamaysa (giðosekretsiya) va bu holatning
sababi bo‘lgan sekretsiya bezlarining fiziologik faoliyati susaygan
bo‘lsa, bunday paytlarda sekretsiyani kuchaytiradigan moddalar
— kuchsiz kislotalar, nordon meva sharbatlari va ayrim dori
preparatlari tavsiya etiladi. Bu vositalar orasida gistamin xlorid
parietal hujayralardagi H
2
-gistaminoretseptorlarni qo‘zg‘atadi va
natijada kislota ajralishi ortadi. Pentagastrin (gastrointestinal
gormon) ham kislota hosil bo‘lishini kuchaytiradi. Ikkala
preparat ham tibbiyot amaliyotida me’da kasalliklarini aniqlash
maqsadida qo‘llaniladi. Bu dori vositalari me’da-ichak sekretsiya
bezlari kasallik tufayli morfologik o‘zgargan (atrofiyalangan)
bo‘lsa kuchsiz, funksional o‘zgarishda esa sezilarli samara
ko‘rsatadi. Shu maqsadda akofein natriy benzoatdan foyda-
laniladi.
Òurli sabablarga ko‘ra xlorid kislotaning ko‘p ishlab
chiqarilishi (giðersekretsiya) me’da va 12 barmoq ichak yara
kasalligi, me’da-ichak faoliyatining o‘zgarishi, ovqat hazm
qilish jarayonining buzilishi va boshqa asoratlarga olib keladi.
Shu sababli kislota ta’sirini pasaytirish uchun, asosan, antatsid
preparatlar qo‘llaniladi. Bundan asosiy maqsad me’da shirasi
peptik ta’siri (oqsillarni parchalash, shilliq pardani yemi-
rish)ning oldini olishdir.
Antatsidlarga ishqoriy xususiyatli moddalar — aluminiy
preparatlari (aluminiy gidroksid, almagel, maaloks, gastal,