Farmakologiya va klinik farmatsiya

TURLI SHAROITDAGI NAFAS VA ORGANIZMNING KISLOROD BILAN TA’MINLANISH XUSUSIYATLARI

Jismoniy ish paytidagi nafas

Kon aylanishi bilan birga nafas tufayli organizm uz extiyojlariga yarasha kislorod bilan ta’minlanar va uzida xosil buladigan karbonat kislotadan xalos bular ekan, nafas intensivligi oksidlanish protsesslarining intensivligiga boglik ekanligi tushunarli: nafas xarakatlarining chukurligi va chastotasi tinch xolatda kamayadi, ish vaktida esa oshadi; ish kancha jadal bulsa, nafas xarakatlari ushancha kup kuchayadi. Masalan, jadal ish vaktida upka ventilyasiyasining xajmi minutiga 50 l gacha va xatto (mashk kilgan kishilar da) 100 l gacha etadi. Ish vaktida nafas kuchayishi bilan bir vaktda yurak faoliyati xam kuchayib, yurakning minutlik xajmi oshadi. Upka ventilyasiyasi va yurakning minutlik xajmi bajarilayotgan ish mikdoriga xamda oksidlanish protsesslarining kuchayishiga karab oshadi. Odam tinch turganda kislorod iste’mol kilish minutiga 250—350 ml ga, ish vaktida esa 4500—5000 ml ga etishi mumkin. Ish vaktida sistolik xajm uch xissa (70 dan 200 ml gacha), yurakning kiskarishlar chastotasi 2 va xatto 3 baravar ortgani (minutiga 70 dan 150 gacha va xatto 200 martagacha urgani) uchun xam shunchalik kup kislorod tashib berilishi mumkin. Jismoniy ish vaktida kislorod iste’mol kilish minutiga YUOta ortganda konning minutlik xajmi taxminan 800—1000 ml kupayishi xisoblab topilgan. Ish vaktida eritrotsitlarning kon depolaridan chikishi va terlash tufayli kondagi suv kamayishi, buning natijasida konning kuyuklanishi va gemoglobin konsentratsiyasining kutarilishi, binobarin, konning kislorod sigimi ortishi uning kislorod tashishini oshiradi.

Ish vaktida organizmda kislorodning utilizatsiya koeffitsienti ancha ortadi. Katta doiradan utuvchi konning xar bir litridan organizm xujayralari tinch xolatda 60—80 ml, ish vaktida esa 120 ml gacha kislorodni utilizatsiya kiladi (1 l konning kislorod sigimi taxminan ml 0₂ ga teng). Ishlayotgan muskullarda kislorod tarangligining kamayishi, kondagi karbonat angidrid tarangligining ortishi va vodorod ionlari konsentratsiyasining kupayishi va oksigemoglobinning kup dissotsiatsiyalanishiga yordam beradi. Jismoniy ish vaktida tukimalarga kislorodning kuprok utishi ana shunga boglik. Mashk kilib yurgan odamlarda kislorod utilizatsiyasi ayniksa kuprok ortadi. A. Krog uni yana shu bilan izoxladiki, mashk kilgan odam ishlagan vaktda mashk kilmagan odamdagiga nisbatan kuprok kapillyarlar ochiladi. Jadal jismoniy ish bajarilayotganda u^pka ventilyasiyasini va konning minutlik xajmini oshiradigan sabablardan biri shuki, tukimalarda sut kislotasi tuplanib va konga utib turadi. Ayni vaktda kondagi sut kislotasi muskullar tinch turgandagi 5—22 mg % urniga 50—100 va xatto 200 mg protsentga etishi mumkin. Sut kislotasi karbonat kislotani natriy va kaliy ionlari bilan boglaiishdan maxrum kiladi, shuning natijasida kondagi karbonat angidrid tarangligi oshib, nafas markazi bevosita va refleks yuli bilan kuzgaladi. Zur berib ishlayotgan xujayralarga kislorod etishmay koladi va sut kislotasining bir kismi parchalanishning oxirgi maxsulotlari bulgan karbonat angidrid xamda suvgacha oksidlana olmaydi, shuning uchun muskullar bilan ish bajarilayotganda sut kislotasi yigilib koladi. Bunday xolatni A. Xill kislorod sarzdorlik deb atagan. Muskullar bilan juda jadal ish bajarilayotganda, masalan, sportchilar goyat ogir musobakalarda katnashganda kislorod karzdorlik paydo buladi. Muskullar ishlayotganda xosil bulgan sut kislotasining oksidlanishi va undan glyukoza resintezlanishi ish tamom bulgandan sung tiklanish davrida tugallanadi. Organizmda tuplangan sut kislotasining ortikcha mikdori yukolishi uchun etarlicha intensiv nafas olish shu tiklanish davrida saklanib turadi. Muskullar ishlayotganda organizmda sut kislotasining tuplanishi nafas olish va kon aylanishining kuchayishiga birdan-bir sabab zmas. M. E. Marshakning tekshirishlariga Karaganda, ergometrik velosipedda ishlayotgan odamning oyoklarini jgut bilan boglab kuyib, ishlayotgan muskuldan sut kislotasi va boshka maxsulotlar konga uta olmaydigan kilib kuyilganda xam, muskul ishi nafasni kuchaytiradi. Bunda nafas refleks yuli bilan kuchayadi. Ishlayotgan muskullardagi prbprioretseptorlarning ta’sirlanishi nafas va kon aylanishini kuchaytiradigan signal bulib koladi. Muskullar ishlaganda nafas olishning xar kanday kuchayishida shu reflektor komponent katnashadi.Muskullar bilan bajariladigan bir ish kup marta takrorlanganda muskul proprioretseptorlarining ta’sirlanishi tufayli nafas olish shartsiz refleks yuli bilan uzgarishdan tashkari, shartli refleks yuli bilan xam kuchayadi va tezlashadi. Nafas olishning bunday moslanuvchi uzgarishlari odatdagi ishni bajarishdan oldingi signallar ta’sirida paydo buladi va ishning bajarilishini osonlashtiradigan uzgarishlarni, ya’ni tukimalarning kislorod bilan ta’minlanishi kuchaytiruvchi va sut kislotasining tuplanishiga tuskinlik kiluvchi reaksiyalar kompleksini vujudga keltiradi.SHunday kilib, muskullar ishlayotganda, birinchidan, organizmda ruy beruvchi ximiyaviy uzgarishlarkarbonat angidrid va almashinuvda oksidlanib ulgurmagan maxsulotlarning tuplanishi, ikkinchidan, reflektor ta’sirlar upka ventilyasiyasini oshiradi.

Pasaygan atmosfera bosimida nafas olish

Pasaygan atmosfera bosimida nafas olish problemasi balandda uchish va tog chukkilariga kutarilishda katta amaliy axamiyatga ega, 4000—6000 m balandlikda tog, yoki balandlik kasalligining simptomlari paydo bulishi mumkin. Bu kasallik ogir gipoksiya uchun xarakterli belgilar bilan ta’riflanadi. Odam maxsus ballonga ulangan nikobni yuziga tutib, kislorodga boy gaz aralashmasidan nafas olsa, kasalligi 11000—12000 m balandlikda xam ruy bermaydi. Kislorod kushilmasa, odam bunday balandlikda tura olmasdi. Balandlikda kislorod etishmasligidan tashkari, kon va tukimalarda karbonat angidrid etishmasligi, ya’ni gipokapniya xam organizmga yomon ta’sir etadi. K°VD^a kislorod etishmasliga karotid sinusi xemoretseptorlarini ta’sirlab, nafas olishni tezlatadi, natijada karbonat angidrid alveolyar xavodan, demak, kondan xam chikib ketadi shuning uchun gipokapniya vujudga keladi. Karbonat angidrid etishmasligi nafas markazining kuzgaluvchanligini pasaytiradi, shu sababli nafas olish organizmning kislorodga extiyojini kondiradigan darajada kuchaymaydi. Nafasga olinayotgan xavoga ozgina (3% gacha) S0₂ kushilgach balandlik kasalligida organizm xolati sezilarli darajada yaxshilanadi.

Odamni mashk kildirib, past atmosfera bosimiga chidamini oshirish (masalan, uchuvchining «shaxsiy shipini» oshirish) baland tog chukkilariga chikish, baland uchish va parashyutda sakrash munosabati bilan katta amaliy axamiyatga ega. Uchuvchi va parashyutchilarni maxsus germetik barokameralarda mashk kildirib, juda balandda turishga urgatiladi. Bu kameralarda xavoni nasoslar yordami bilan tortib olib, turli balandliklarda buladigan bosimni vujudga keltirish mumkin. Mashk kilish natijasida organizmning past atmosfera bosimiga chidami oshadi va tekshirilayotgan kishi bosim xatto 316 mm simob ust. ga teng bulganda xam (bu, 7000 m balandlikka mos keladi) nisbatan normal ish kobiliyatinn saklab turadi. Juda balandda uzok vakt turilganda, masalan, baland togli joylarda yashaganda odam kislorodning past parsial bosimiga urganib koladi (akklimatizatsiya). Bu, bir necha faktorga boglik: 1) kondagi eritrotsitlar sonining kupayishi, demak, konning kislorod sigimining ortishi; 2) upka ventilyasiyasining kuchayishi; 3) kislorod etishmasligiga organizm tukimalari, jumladan markaziy nerv sistemasi sezgirligining pasayishi.

Kon ishlanishining kuchayishi, shuningdek kon depolaridagi konning umumiy sirkulyasiyaga kuprok kushilishi natijasida eritrotsitlar soni kupayadi. Konda eritrotsitlarning yosh shakllari — retikulotsitlarning buzilishi uz navbatida nerv markazlarining xolatini yanada kuprok yomonlashtiradi, bu esa gipoksiyaiing ogir xillarida tez ulimga olib keladi.

Gipoksiyaning aytilgan turlaridan gipoksemik gipoksiya fakat past atmosfera bosimida uchraydi, soglom odamlarda kuzatiladi va fiziologlar tekshiradigan xodisalarga kiradi. Gipoksiyaning kolgan turlari esa patofiziologlar va klinitsistlar urganadigan patologik xodisalarga kiradi.

Davriy nafas

Nafas markazi kislorod bilan etarlicha ta’minlanmaganda ba’zan davriy yoki CHeyn-Stoks nafasi paydo buladi. Nafasning bu turida nafas xarakatlari guruxi pauzalar bilan navbatlanadi. Pauzalar 5— 10—20 sekund va undan uzokrok davom etadi. Pauzadai keyin avvaliga zaif, keyinchalik tez kuchayuvchi nafas xarakatlar paydo buladi. Ular maksimumga etgach sekin-asta, ammo ancha tez susayadi va butunlay tuxtaydi: yangi pauza keladi va undan sung butun sikl yangidan takrorlanadi. Bunday sikl kariyb 30—60 sekund davom etadi. Davriy nafas kislorodning etarli mikdorda kelmasligi va kon aylanishi buzilishi okibatida nafas markazi kuzgaluvchanligining pasayishiga boglik. Toza kisloroddan nafas olinganda kupincha nafasning normal ritmi tiklanishi shundan dalolat beradi.

Nafas markazining kuzgaluvchanligi pasayganda uni kuzgatish uchun bu markaz xujayralarida karbonat kislota va boshka kislotalar normadagidan kura kup tuplanishi kerak, Bu, davriy pauzalar vaktida bulib, kuchayib boruvchi nafas xarakatlarini vujudga keltiradi. Natijada karbonat angidrid zur berib chikib ketadi. Bu xolatda nafas markazidagi karbonat kislota va boshka kislotalar markazni kuzgatish uchun zarur mikdordan kamayadi, nafas olish zaiflashadi va karbonat kislota yana ancha tuplanguncha tuxtab turadi.

YUkori atmosfera bosimida nafas olish

Kesson yoki govvoslik ishlarida atmosfera bosimi oshgan sharoitda turishga tugri keladi. Xavo bosimi 10 atm. gacha etadigan chukur suv ostida kon, tukima suyukligi va tukimalar da juda kup gazlar eriydi. Oxista dekompressiyada, masalan, govvos dengizning chukur joydan sekin kutarilganda, bosim pasaygan sayin gazlar chikarilayotgan nafas xavosi bilan birga ajrala boshlaydi va organizmga xech kanday xavf tugdirmaydi. Xaddan tashkari tez dekompressiyada, masalan, govvos dengiz tubidan tez kutarilganda gazlar organizmdan ajralib ulgurmaydi. YUkori bosimdan normal bosimga utilganda gazlarning konda erishi kamaygani uchun konda gaz pufakchalari paydo buladi, bular esa tomirlar emboliyasiga, ya’ni tomirlar ichiga gaz pufakchalarining tikilib kolishiga sabab bula oladi. Karbonat kislota va kislorod konga ximiyaviy yul bilan birikuvchi gazlar bulib, azotga nisbatan kamrok xavflidir, azot esa yoglarda va lipoidlarda yaxshi erib, miyada va nerv stvollarida kup tuplanadi (miyada va nerv stvollarida bu moddalar ayniksa kup). Tez dekompressiyada paydo buluvchi va ba’zan kesson kasalligi deb yuritiluvchi xolatda bugimlar ogriydi va miyaning zararlanish simptomlari paydo buladi: bosh aylanadi, kishi kusadi, xalloslaydi, xushdan ketadi. Bu kasallikka davo kilganda kondan ajralib chikkan gaz pufakchalarini yana eritib yuborish uchun yukori bosimni bemorga tez ta’sir ettirish zarur.

X,ozir govvosni chukur suvga tushirishdan oldin beriladigan gaz aralashmasidagi azot geliy bilan almashtirilgan, chunki geliy suvda va konda deyarli erimaydi. Kislorod yukori bosim sharoitida zaxarli bulgani uchun u geliyga shunday konsentratsiyada kushiladiki, chukurlikda, ya’ni yukori bosim sharoitida kislorodning parsial bosimi oddiy sharoitdagi parsial bosimga teng keladi. Bundan tashkari, govvos dengizning chukur joyidan kutarilayotganda yoki kessondan chikayotganda dekompressiya (yukori bosimdan normal bosimga utish)ning chegara tezligi belgilangan. 100 m v a undan chukurga tushish imkonini beruvchi sharoit shu yul bilan yaratildi. Fovvoslik ishlarining ilgarigi texnikasida bunday sharoit tugdirish amri maxol edi.

Sun’iy nafas

Nafas markazi shikastlanganida ishlamay kuyib, mustakil nafas olish tuxtaydi, shunda gaz almashinuvini bir kadar ta’minlovchi sun’iy nafas oldirish chorasi kuriladi. Sun’iy nafas oldirish usullarining uch turi bor: 1) nafas yullari orkali upkaga xavoni ritmik ravishda kiritish; 2) kukrak kafasini tabiiy nafas xarakatlaridagi kabi sun’iy ritmik kengaytirish va kisish; 3) nafas muskullarini elektr toki bilan ritmik stimullash.

Birinchi usul kuprok tarkalgan bulib unda kul yoki motor bilan xarakatga keltiriladigan maxsus mesh yoki nasos yordamida upkaga xavo kiritiladi. Nafas chikarish (ekspiratsiya) odatda passiv ravishda ruy beradi. Upkaga xavoni aktiv kiritish bilan birga upkadan xavo surib oluvchi apparatlar xam yaratilgan. Maxsus apparatlar bulmaganda tez yordam berish uchun eng oddiy usul — ogizdan ogizga nafas oldirish usulini tatbik etish mumkin. Bunda birinchi yordam kursatuvchi kishi nafasidan chikayotgan xavoni zararlangan kishining ogziga zur berib puflaydi va uning upkasini shishiradi. Nafasdan chikadigan xavodagi kislorod mikdori (16—17%) normal gaz almashinuvi uchun butunlay etarli, nafasdan chikadigan xavodagi karbonat angidridning yukori protsenta (3—4%) esa shikastlangan kishining nafas markazini stimullashga imkon beradi.

Sun’iy nafas oldirishning ikkinchi usuli — kukrak kafasini ritmik kengaytirish va kisishning turli modifikatsiyalari kullanadi. Ularning eng oddiysi — kukrak kafasini tabiiy nafas olish ritmida kul bilan kattikrok kisishdir. Bosish tuxtatilishi bilan kukrak kafasi xar gal passiv ravishda kengayadi va upkaga xavo kiradi. Uzok vakt sun’iy nafas oldirish uchun «temir upka» degan maxsus apparat ishlatiladi. U sarkofag tipidagi metall kameradan iborat bulib, ichiga shikastlangan kishi joylashtiriladi. Kameraning oldingi devorida bosh bilan buyin uchun teshik va maxsus yoka bor. Odam kameraga joylashtirilganda maxsus yoka kameraning germetikligini ta’minlaydi. Ayni vaktda bosh kameradan tashkarida bulib, odamning nafas yullari atmosfera xavosiga tutashadi. Donders tajribasida shisha idishdagi bosim uzgartirilgani kabi, maxsus kompressor kamerada yukori va past bosimni xosil kilib turadi. Kameradagi bosim pasayganda atmosfera xavosi nafas yullari orkali upkaga kiradi va kukrak kafasini kengaytiradi. Kameradagi bosim ortganda esa kukrak kafasi kisilib, upkadan xavo chikadi. Sun’iy nafas oldirishning bu usulini uzok vakt (ba’zan bir necha oy) tatbik etish mumkin. Sun’iy nafas oldirishning uchinchi usuli eksperimentda tekshirib kurilmokda. Bu usul xayvonlarda muvaffakiyat bilan kullanilmokda, birok klinik praktikada xali keng joriy etilgani yuk.

Sunggi vaktda sun’iy nafas oldirish uchun kullaniladigan apparatlar bu apparatlarning ishini kondagi kislorod mikdoriga karab avtomatik ravishda boshkarib turuvchi maxsus kurilmalarga ulab kuyiladi. Gemoglobinning kislorod bilan tuyinishi kamayganda sun’iy nafas olish tezlashadi va upka ventilyasiyasi kuchayadi.
Mavzu: 8 Mushaklar fiziologiyasi-2 soat.

Savollar:

1. 
   Mushaklarning funksiyalari, ularning axdmiyati.
   
2. 
   Mushaklarning fiziologik va fizikaviy xossalari.
   
3. 
   Mushaklarning kiskarish turlari.
   
4. 
   Mushaklarning kiskarish mexanizmlari.
   
5. 
   Mushaklarning ishi, kuchi va charchashi.
   

Odamlarda va umurtkali xayvonlarda mushaklari 3 turi bor.

1. 
   Skeletning kundalang - targil mushaklari.
   
2. 
   YUrakning kundalang - targil mushaklari.
   
3. 
   Sillik mushaklar.
   

Skelet muskullari bizning tayanch va xarakat sistemamizning aktiv kismiga kiradi.

Muskudar uzlarining kiskarishlari natijasida:

a)organizmni xarakatida,

b)tananing kismlarini bir - biriga nisbatan xarakat kilishga,

v)ma’lum xolatni saklab turishda,

g)issiklik xosil kilishda ishtirok etadilar.

Tana temperaturasini ushlab turishda muskullarning axamiyati jua katta.mushakni kimyoviy energiyani mexanik energiyaga va issiklikga almashtiradigan mashina deb aytishadi.

Mushaklar bundan tashkari kuyidagi vazifalarni bajaradilar:

1 .Retseptor funksiyani (proprio, xemo, termo).

2.Suv va mineral tuzlar deposi va suv tuzlar almashinuviga boshkarishda ishtirok etadilar.

3 .mushaklar - glikogen va kislorod deposi.

Skelet mushaklari odam vaznining 40% tashkil etadi, chakaloklarning 20-25%ni.Karigan sari muskullarning massasi kamayadi 25-30%gacha.S)dam organizmida xammasi bulib 600 ta skelet muskuli borligi aniklangan.Skelet mushaklari kundalang - targil tolalardan tuzilgan.Tolalar ok va kizil buladi, bu tolalar fiziologik xossalari jixatidan fark kiladi.

Kizil tolalar. Ok tolalar.

1 .Sarkoplazmasi kup. Kam.

2. 
   Ingichka. Kalin.
   
3. 
   Rangi kizil. Rangi ok.
   

Kovushkokligi kuprok. Kamrok.

2. 
   Sekin kuzgaladi va kiskaradi. Tez kuzgalib kiskaradi.
   
3. 
   Sekin charchaydi. Tez charchaydi.
   

7.CHuzuluvchan buladi, plastiklik CHuzuluvchanligi va pla-

xossasiga ega. stikligi kamrok.

8.Odam organizmida muskullar kizil va ok tolalardan tuzilagan.Kuyonda kizil muskul - yarimpay muskuli, ok boldir muskulidir.

Tolalarni joylashishiga karab muskullar kuyidagi turlarga bulinadilar.

Paralell muskullar.

2. 
   Duksimon muskullar.
   
3. 
   Patsimon muskullar.
   

Mushaklarnig fiziologik xossalari.

1. Kuzgaluvchanlik.

2. 
   Kiskaruvchanlik.
   

3 Utkazuvchanlik.

2. 
   Refrakterlik.
   
3. 
   Labillik.
   

6.Charchashi.

2. 
   Regeneratsiyaga moyilligi.
   

Mushaklarning fizikaviy xossalari.

1. Chuzuluvchanlik.

2. Elastiklik.

3. Plastiklik.

Organizmda muskullarning kiskarish turlari.

1. 
   Izotonik kiskarish - unda kalta tortadi - yu, tarangligi doimiy bulib kolaveradi.Muskul ning bemalol yuk kutarishi izotonik kiskarishga misol buladi. Izometrik kiskarishda - muskul kaltalana olmaydi, masalan, muskulning ikki uchi kimirlamay yopishib turganda shunday buladi.Bu xolda muskulning tarangligi uzgarib, uzunligi uzgarmaydi. Organizmda muskullarning tabiiy kiskarishlari xech kachon sof izotonik yoki sof izometrik kiskarishlardan oborat bulmaydi, masalan muskullar yukni kutarayotganda (kulni tirsakdan bukayotganda, oyokni tizzadan bukayotganda) kattalanadi va shu bilan birga karama - karshi muskullari chuzib, uz tarangligini uzgartiradi.
   
2. 
   Auksotonik kiskarish - uzunligi xam, tarangligi xam uzgarmaydi.
   
3. 
   Konsentrik kiskarish - muskulni kiskarishi.
   

5.Ekssentrik kiskarish - muskulni uzunlashishi.

Muskul tolasi membranasining tinchlik potensiali 80-90 mv, xarakat potensiali 120-135 mv ga teng.Muskulga vositali ta’sir etilganda nerv oxirlariga nerv impulelari kelganda autilxolin ajraladi.Xarakat potensiali butun muskul tolasi buylab tarkaladi.Xarakat potensiali 3-5 m/sek. davom etadi.Muskulning xosil kila oladigan impulelarning maksimal soni 200-250 m/sekunda.YAkka ta’sirga muskul yakka kiskarish bilan javob beradi.

Yakka kiskarish 3 fazadan iborat:

1 .Qiskarishning latent davri - oddiy usulda kayd kilinganda 0,01 sek.teng (optik usulda 0,0025 sek.).

2. 
   Kiskarish fazasi - 0,05” }0,1 sek.
   
3. 
   Bushashish fazasi - 0,05” }
   

Organizmda tabiiy sharoitlarida skelet mushaklariga nerv sistemasidan odatda yakka - yakka- ta’sirlarni emas, balki ketma - ket tez keluvchi bir kancha nerv impulelarini olib keladi.Ritmik ta’sirotlarda muskul kuchlirok va uzokrok kaltalanadi bunday kiskarish tetanik kiskarish yoki tetanus deb ataladi.Muskulning tetanik kiskarishlari yakka kiskarishlarning kushilishi summatsiya natijasidir.Summatsiya ikki xil bulishi mumkin: chala va tula.Tula summatsiya olish uchun birinchi ta’sirotdan keyin ikkinchisi 0,05” kamrok bulish kerak intervali, chala uchun interval 0,05 sek. Dan kuprok bulishi kerak.

Tetanus ikki xil buladi. 1)Tishli.2)Sillik.

Ta’sirotlar chastotasi bir kadar kamrok bulsa - tishli tetanus chikadi, chastota katta bulsa - sillik tetanus olinadi.Tetanik kiskarish balandligi yakka kiskarishning maksimal amplitudasidan ancha ortik buladi.

G.Gelmgols navbatdagi xar bir impuleda muskul shu payt bushashib turganda kaltalanadi deb faraz kilib, bu jarayonga superpozitsiya, ya’ni kiskarishlarning taxlanishi deb nom berdi.Keyinchalik N.E.V’edenskiy anikladiki ketma - ket keluvchi ikki ta’sirot effekta yakka kiskarishlarning arifmetik yigindisiga aslo teng bulmay, shu yigindidan gox kattarok, gox kichikrok chikishi mumkin.Bundan aniklashdiki, kuzgalishning xar bir avvalgi tulkindan keyin muskulning yangidan kiskarish xossasi ancha uzgaradi.Kuzgalish va kiskarishning xar bir tulkini tukimada uta kuzgaluvchanlik shaklida iz koldiradi deb tushuntirdi V’edenskiy.Ikkinchi ta’sirs muskulning kuzgaluvchanligi oshib turgan paytda kelsa, ikkinchi kiskarish amplitudasi, ritmik" ta’sirotlar­da esa tetanik kiskarish amplitudasi xam yakka kiskarishdagiga nisbatan kattarok buladi.E.B.Babakiyning fikricha, muskul xolatining tetanik kiskarishga asos buladigan uzgarishlari muskulda xa bir yangi kiskarishda adenozintrifosfat kislotaning jaralib chikishiga boglik.Kuzgalishning navbatdagi tulkini boshlanguncha ATF tula parchalaneib ulgurmaydi.bu modda juda oz konsentratsiyada muskulning kuzgaluvchanligi va kiskaruvchanligiga katta ta’sir kursatadi, natijada muskulga kelaetgan navbatdagi xar bir impuls avvalgilariga nisbatan kattarok effekt bera oladi.Ta’sirot kuchi va chastotasi optimumi va pesimumi.

Muskulning tetanik kiskarishlarining amplitudasi (balandligi) ta’sirot chastotasining ortishiga karab oshaveradi.Ta’sirotlar chastotasi bir kadar optimal bulganda tetanus maksimal mikdorga etadi - bu chastota va kuch optimumi deyiladi (“Optimum” - “ Eng yaxshi” suzdan olingan).Ta’sir etish chastotasini yana xam oshiraversak muskulning tetanik kiskarish balandligi ortish urniga keskin darajada susayadi va ta’sir etish chastotasi yana oshirilaversa muskul ta’sirlanaverishiga karamay deyarli tamomila bushashadi - chastota va kuch pessimumi (pessimum - eng yomon suzidan olingan).