Farmakologiya va klinik farmatsiya

Odamdagi asosiy almashinuvning normal mikdorlari. Asosiy almashinuv mikdori odatda 1 soatda yoki 1 sutkada gavdaning 1 m² yuzasidan yoki 1 kg vaznidan ajralib chikadigan issiklik mikdori bilan ifodalanadi, bu mikdor katta kaloriyalar bilan kursatiladi. Urta yoshlardagi ( taxminan 35 yoshdagi), urta buyli (taxminan 165 sm), urta vaznli (taxminan 70 kg) kishining asosiy almashinuvi 1 soatda 1 kg ga 1 kkal. Vazni 70 kg bulgan odamning bir sutkadagi asochsiy almashinuvi 1700 kkal, shu vazndagi ayolning asosiy almashinuvi esa taxminan 10% kamrok.

Gavdaning 1 kg vazniga xisob kilingan asosiy almashinuv intensivligi bolalarda katta yoshli kishilardagiga nisbatan ancha yukori. 20-40 yoshdagi organizm xolatida keskin uzgarishlar ruy bermasa (vazn aytarlik uzgarmasa va kandaydir kasalliklar bulmasa), asosiy almashinuv mikdori ancha doimiy buladi. Masalan, Suns uzidagi asosiy almashinuvni 22 yil mobaynida vakti-vaktibilan aniklab, uning uzgarishi urtacha mikdorga -⁺ 7% dan oshmasligini paykagan. Karilik davrida asosiy almashinuv kamayadi.Gavda vazni, buy, yoshni yoki gavda yuzasini bilib olib, odamlardagi asosiy almashinuv intensivligini maxsus formula yoki tablitsalar yordamida aniklash mumkin. Dreyer formulasiga binoan asosiy almashinuvning kkal xisobidagi sutkalik mikdori (N) kuyidagicha buladi:

V W

N=

K A⁰’¹³³³’

bu erda W - odamning gavda vazni (gramm xisobiga), A - yoshi, K - konstanta (erkaklar uchun 0,1015, ayollar uchun 0,1129).

Formula va tablitsalar statistik yul bilan tuzilgan, ya’ni jinsi, yoshi, buyi xar xil kishilarning asosiy almashinuvini kayta-kayta aniklab chikarilgan urtacha rakamladir.

Gavda tuzilishi normal bulgan soglom odamlarning asosiy almashinuvini shu tablitsalarga karab xisoblash energiya sarfi xakida taxminan tugri ma’lumot beradi (xatosi ~ 5-8%). Kalkonsimon bez ortikcha ishlaganda va boshka ba’zi kasalliklarda asosiy almashinuvni aniklash shu vazn, buy, yosh va gavda yuzasiga mos kelmaydigan darajada goyat yuksak ma’lumotlarni beradi. Kalkonsimon bez etarli ishlamaganda (miksedema), gipofiz, jinsiy bezlar fuknsiyasi susayganda asosiy almashinuv kamayadi.

Uyku vaktida energiya almashinuv intensivligi tiyraklik davriga nisbatan 8-10% kamaya^ chunki uyku vaktida muskullar maksimal darajada bushashadi. Gavda temperaturasining kutarilishi energiya almashinuv i ga ancha katta ta’sir kursatadi. Masalan, odamning gavda temperaturasini 1° kutarilsa, energiya sarfi urta xisob bilan 10-11% ortadi.

Iqlimiy sharoit ta’sirida xam asosiy almashinuv mikdori uzgaradi: tropiklarda urta geografik keengliklardagiga nisbatan 10-20% kam va shimolda sovuk vaktda ortik buladi.

Yuza koidasi

Asosiy almashinuv intensivligi 1 kg gavda vazniga xisoblash chikarilsa, issik konlik xayvonlarning xar xil turlarida, shuningdek vazni va buyi xar xil bulgan odamlarda turlicha ekanligini paykash mumkin. Asosiy almashinuv intensivligi gavdaning 1 m² yuzasiga aylantirib xisob kilinsa, turli xayvonlar va kishilarda olingan mikdorlar asosiy almashinuv intensivligini 1 kg vaznga aylantirib xisoblashdagidan keskin fark kilmaydi.

Modda almashinuv intensivligi bilan gavda yuzasining mikdori orasida konuniy boglanish borligidan guvoxlik beruvchi faktlarga asoslanib, M. Rubner va boshkalar “gavda yuzasi konuni”ni ta’riflab berishgan. Bu konunga binoan, issik konli xayvonlarda energiya sarfi gavda yuzasining mikdoriga proporsional buladi.

Odamda xar kuni 1 m² gavda yuzasi uchun xosil buluvchi issiklik 850-1250 kkal bulib, erkaklar uchun urtachasi 948 kkal.

Gavda yuzasi R kuyidagi formulaga muvofik topiladi:

R = K X vazn ²/₃

Bu formula gavda yuzasini bevosita ulchash natijalarini analiz kilish asosida chikarilgan. K konstanta odamda 12,3 ga teng.

Dyubua ancha anik formula taklif etgan:

R = W ^0,425 X //^0,725 X 71,84 bu erda W - gavda vazni {kg xisobida), YA - buy (sm xisobida). Xisoblash natijasi kvadrat santimetrlarda ifodalandi.

«Yuza konuni» mutlak tugri konun emas. Bu konun organizmda ajralib chikadigan energiyani taxminan xisoblash uchun bir kadar amaliy axamiyatga ega bulgan koidagina ekanligi yukorida keltirilgan tablitsadan kurinib turipti.

Gavda yuzasi bir xil bulgan ikki individda modda almashinuv intensivligining ancha fark kilishi «yuza konuni» ning axamiyati mutlak bir narsa emasligidan guvoxlik beradi. Oksidlanish protsesslarining darajasi gavda yuzasidan issiklik chikishidan kura xujayralarning issiklik ishlab chikarishiga kuprok boglik. Xujayralarning issiklik ishlab chikarishi xayvonlar turining biologik xususiyatlariga va butun organizm xolatiga, organizm xolati esa nerv sistemasining faoliyati ga va endokrin apparatining xolatiga boglik.