“фармацевтика соҳасининг тарақҚиёт йўналишлари ва инновациялар”

1.2. 
Доривор ўсимлик маҳсулотларини стандарт ҳолатга 
келтириш.  
Доривор маҳсулотлар қабул пунктларига тайёрлов идоралари, жамоалар 
ва айрим шахслар томонидан турли кўринишда, яъни стандарт талабига 
жавоб бермайдиган ҳолатда келиши мумкин. Шунинг учун маҳсулотларни 
идишларга жойлаштириб (қадоқлаб), омборларга жўнатишдан олдин уларни 
маълум талабларга жавоб берадиган ҳолда келтириш зарур.
2
Доривор маҳсулотларни стандарт ҳолига келтириш учун қуйидаги 
ишлар бажарилади: 
2
WHO guidelines for assessing quality of herbal medicines with reference to contaminantes and 
residues.- WHO.-Gneva.-2005.-P.105. 

---

1. Аралашмалардан тозалаш. Тайёрловчиларнинг тажрибасизлиги ёки 
шошилиб ва пала-партиш ишлашлари сабабли қабул пунктларига 
топширилган доривор маҳсулотлар таркибида турли аралашмалар бўлиши 
мумкин. Улар органик ва минерал аралашмаларга бўлинади.
Органик аралашмаларга доривор ўсимликка ўхшаган ёки унинг ёнида 
ўсадиган бошқа ўсимликлар қисмлари, хашак, сомон, кўмир ва бошқалар 
ҳамда шу доривор ўсимликнинг маҳсулот бўлмаган қисми киради. Минерал 
аралашмалар одатда кесак, тош, тупроқ, қум ҳамда шиша, сопол, чинни 
бўлакчаларидан иборат бўлади. 
Маҳсулотни стандарт ҳолатга келтириш учун уни аралашмалардан 
тозалаш керак. Бунинг учун у машиналар ёрдамида ёки қўлда эланиб, 
аралашмалардан тозаланади ва нaвлapгa ажратилади, айрим ҳолларда эса 
(ўсимликнинг ер устки қисмидан гул ва баргларнинг аралашмасини ажратиб 
олиш учун) маҳсулот аввал машиналарда янчилиб, сўнгра эланади, поя ва 
шохлар ажратиб ташланади.
2. Маҳсулотнинг нуқсонли қисмларини ажратиш. Агарда доривор 
маҳсулот ёмғир ёғиб турган вақтда, ёмғир ёғиб ўтгaн, лекин ўсимлик ҳали 
қуримаган ва ҳавода намлик кўп вақтда, ўсимликдан эрталабки шудринг ҳали 
кўтарилмаганда тайёрланса, у қуритиш пайтида сарғайиб ёки қорайиб 
қолиши мумкин. Маҳсулот тўғри, ҳаво қуруқ вақтда тайёрланса, лекин 
нотўғри қуритилса ҳам улар сарғайиб ёки қорайиб қолиши мумкин. Бу 
нуқсонлар тегишли ГОСТ ларда маълум миқдорда руҳсат этилади. Агар улар 
кўрсатилган миқдордан ортиқ булса, бу маҳсулот сифатига таъсир килади. 
Шунинг учун доривор маҳсулот навларга ажратилиб, қорайган ва сарғайган 
қисмлардан тозаланади.
3. Маҳсулотни майдаланган қисмдан тозалаш. Доривор маҳсулот 
таркибида майдаланган қисмнинг миқдори тегишли ГОСТ да чегараланган 
бўлади. Чунки маҳсулотни таркибида майдаланган қисми меъёридан ортиқча 
бўлса, унинг сифати паст ҳисобланади. Шy сабабли доривор маҳсулотни 
стандарт талабига жавоб берадиган қилиш мақсадида уни майда қисмидан 
тозаланади. Бунинг учун маҳсулот тегишли ГОСТ талабига биноан керакли 
тешикли элакларда эланади. 
4. Маҳсулотни қайта қуритиш. Қабул пунктларида қабул қилиб олинган 
маҳсулотлар, кўпинча, етарли даражада қуритилмаган бўлади. Бундан 
ташқари, бу маҳсулотлар (айниқса гигроскопик маҳсулотлар) сақлаш даврида 
(тайёрловчилар зудлик билан қабул пунктларига топширмаганларида) ва 
қабул пунктларига олиб кетилаётган вақтда шароитга қараб бир оз намланиб 
қолиши мумкин. Хатто, кейинчалик ҳам, бу маҳсулотлар омборларда ёки 
дорихона ва лабораторияларда сақланиш даврида моғорлаб, сарғайиб ёки 
қорайиб ўз сифатини йўқотади. Маҳсулотнинг қимматини сақлаб қолиш учун 
тегишли ГОСТ да кўрсатилган намлик қолгунига қадар қайта қуритилади. 
5. 
Маҳсулотни майдалаш. Дорихонага кўпчилик маҳсулотлар 
майдаланган (майда бўлакларга қирқилган ёки кукун-порошок) ҳолда 
юборилади. Маҳсулотлар фақат омборларда тезда бузилиб, ўз сифатини 
йўқотмаслиги учун бутунлигича, майдаланмасдан сақланади. 

---

Маҳсулотларни майдалаш (баргларни қирқиш, ер устки қисмини янчиш, 
илдиз ва илдизпояларни кубсимон қилиб қирқиш, кукун–порошок ҳолига 
келтириш) машиналар ёрдамида амалга оширилади. Ҳар бир маҳсулотни қай 
даражада майдалаш кераклиги тегишли стандартлар (ГОСТ) да кўрсатилган 
бўлиб, бу ишлар марказлаштирилган ва мосланган қабул пунктларида 
бажарилади.