|
Psixologiya
Ibn Sino, shuningdek, temperament va inson xarakteri haqida o‘z ta’limotini ishlab chiqqan. Unga ko‘ra, inson mijozi to‘rtga bo‘linadi: issiq, sovuq, nam va quruq (zamonaviy psixologiyadagi to‘rt mijozga mos ravishda). Mazkur mijozlar turg‘un emas, balki meteorologik va havo o‘zgarishi kabi tashqi yoki ichki omillar natijasida o‘zgaradi. Organizmdagi suyuqlik darajasi ham inson mijoziga o‘zgarishlar kiritishi mumkin. Oddiy mijoz turlari bilan birga, Avitsenna yana to‘rt mukammal mijozni ajratib, ular organizmdagi to‘rt suyuqlikdan biri (qon, shilliq, sariq va qora safro) ustun kelishiga ko‘ra tuslanishini bayon qilgan.
Adabiyot
Ibn Sino o‘zining ko‘pgina ilmiy ishlarini to‘rtliklardan foydalanib, doston ko‘rinishida yozgan. Shunday shaklda “Sevgi haqida risola”, “Qushlar haqida risola” va boshqa asarlari yozilgan. Ijodi namunalari orasida she’riy to‘rtliklar hamda ruboilar ham uchrab turadi.
Ibn Sinoning asosiy adabiy asarlari — falsafiy kinoya-qissa “Xay ibn Yakzan”, yigirmata ikki misrali “Qushlar” bayti, “Salomon va Absal”. Mazkur asarlar va ruboilar arab, eron va turk adabiyoti rivojida katta o‘rin egallaydi. Jumladan, XII asr eron ijodkorlaridan mumtoz shoir Umar Xayyom Ibn Sinoni o‘z ustozi deb bilgan.
Nashr qilingan asarlari
• Ibn Sino. Donish noma. Donishmandlik kitobi. Stalinabad, 1957.
• Ibn Sino. Tibbiyot fani qonuni: V 5 t. — Toshkent, 1956—1960.
• Ibn Sino. Matematik satrlar “Donishmandlik kitobi” Dushanbe, 1967.
• Ibn Sino. Sevgi maktubi. — Tbilisi: Metsniyereba, 1976.
• Ibn Sino. Saralangan. — M.: Kniga, 1980.
• Ibn Sino. Saralangan falsafiy asarlar. — M.: Nauka, 1980.
• Al-Beruniy. Ibn Sino. Yozishmalar. — Tosh¬kent: Fan, 1973.
Musiqa
Avitsenna, shuningdek, musiqa nazariyasiga oid asarlar ham yozgan bo‘lib, ular ijodkorning ensiklopedik ishlarining bir qismidir:
• “Davo kitobi”da “Ilmda musiqiy to‘plam”;
• “Najot kitobi”da “Musiqa haqida kichik bayon”;
• “Bilimlar kitobi” dagi musiqa bo‘limi.
Nazariy nuqtai nazardan Ibn Sino o‘rta asr an’analariga ko‘ra musiqani matematik bilimlar toifasiga kiritgan. U musiqaga tovushlarni o‘rganuvchi, ularnig mutanosib jo‘rligi natijasida kuy hosil bo‘luvchi fan deb qaragan. Pifagor ta’limotidan kelib chiqqan holda, u musiqa sonlarga tegishli va ular bilan uzviy bog‘liqdir, deb bilgan.
Ibn Sino tarixda birinchi bo‘lib musiqaga faqat matematik fan emas, balki jamiyatshunoslik, psixologiya, poetika, etika va fiziologiya nuqtai nazaridan ham qarab, musiqa tarixiga puxta ilmiy tayanchni asoslaydi.
Al Farobiy bilan birgalikda u musiqiy asboblar ilmiga asos soladiki, keyinchalik, kechroq bo‘lsada, Ovrupada o‘z rivojini topadi. U musiqiy asboblar tipiga batafsil tasnif beradi va ularning tuzilishini tushuntirib o‘tadi. “Bilimlar kitobi”ning oltinchi bo‘limida, deyarli barcha musiqiy asboblar ta’rifi bilan keltirilgan. Al Farobiy hamda Ibn Sinoning musiqiy asboblarni o‘rganishga doir ishlari natijasida musiqa fanidagi maxsus fan bo‘lib qoluvchi musiqiy asbobshunoslik faniga asos solingan.
Buyuk olim O‘rta Osiyoda keng tarqalgan kamonli asbob bo‘lmish g‘ijjakni ham ixtiro qilgan.
Xotira
• Uning sharafiga Karl Linney Akant oilasiga mansub o‘simlikni Avitsenniya deb nomlaydi.
• Tojikistonda Avitsennaning sharafiga Tojikiston davlat meditsina universiteti hamda avvalroq “Lenin tog‘i” nomi bilan ma’lum tog‘ cho‘qqisi nomlangan.
• Dushanbe shahrida uning sharafiga maydon nomlanib, azarbayjonlik haykaltarosh Umar Eldarov tomonidan yasalgan olimning haykali o‘rnatilgan.
• 2009 yil iyun oyida Eron hukumati tomonidan Venadagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining bo‘limiga hozirda Vena xalqaro markazi Memorial maydonidan joy olgan Fors olimlari pavilonini tortiq etadi. Fors olimlari paviloni o‘z ichiga to‘rt mashhur olimlarni olgan: Avitsenna, Beruniy, Zokiriy Roziy (Reyz hamda Umar Xayyom).
• O‘zbekistonning Afshona qishlog‘ida Avitsenna muzeyi mavjud.
• 1990 yil Buxoroda Abu Ali ibn Sino sharafiga nomlangan meditsina instituti ochilgan.
• Rigadagi Gaylezers kasalxonasi majmuasi parkida 2006 yil Abu Ali ibn Sino haykali ochilgan. Jaloliddin Mirtojiyev ishi.
• Sovet va rossiyalik astronom Lyudmila Ivanova Chernix tomonidan 1973 yil 26 sentyabrda ochilgan Avitsenna asteroidiga Ibn Sino nomi berilgan.
• Ibn Sino sharafiga Oydagi vulqon nomlangan.
• Kardiogrammalar va ko‘krak bezlarining rentgen suratini avtomatik o‘rganish uchun IBM tomonidan yaratilgan dastur Avitsenna nomini olgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
