Farhod va Shirin (II- qism)
Alisher Navoiy
150
library.ziyonet.uz/
1. Favoris – «foris»ning koʻpligi; suvoriy, sher, demakdir.
2. Abul Favoris – Shoh Gʻarib Mirzo (Husayn Boyqaroning oʻgʻli)ning laqabi. Xallada
davlatuhu – (arabcha duo), «xudo davlatnni abadiy qilsin», demakdir. Bu ibora shohlar,
shahzodalarning ismidan keyin aytiladi yoki yoziladi.
3. Temurxon – Amir Temur, Temurlang (13369.4, Shahrisabz – 1405. Oʻtror sh.) – Oʻrta
Osiyoda yirik feodal davlat arbobi, sarkarda. Temurning oʻng qoʻli va oʻng oyogʻi mayib
boʻlgan, oqsoqlangan. Shuning uchun uni Temurlang (oqsoq Temur) deyishgan. Qabri
Samarqandda Guri Mir maqbarasida.
4. Ulugʻbek (laqabi, asl nomi Muhammad Taragʻay; 1394. Sultoniya sh. (hozirgi Eronda) 1449.
– Samarqandlik buyuk oʻzbek astronomi va matematigi, davlat arbobi. Temurning nabirasi, otasi
Shohruh davrida 17 yashar Ulugʻbek Movarounnahr va unga yondosh viloyatlarning toʻla
hukmdori qilib tayinlanadi. Keyinchalik (1414) uning davlatiga Xorazm ham qoʻshildi. 1447 y.
Shohruh vafotidan keyin Ulugʻbek Shohruh tasarrufidagi Xuroson bilan Movarounnahrni
birlashtirib, kuchli davlat tuzmoqchi boʻldi. Lekin reaksion kuchlarning qattiq qarshiligiga duch
keldi. 1449 yili Ulugʻbek siyosatidan norozi oʻgʻli Abdullatifning roziligi va ruhoniylarning
fatvosi bilan Samarqand yaqinidagi qishloqda qatl etildi. Samarqandda dafn qilingan (Guri
Mirda), Ulugʻbek davrida, ayniqsa, Samarqandda hunarmandchilik, me’morchilik, ilm-fan,
savdo-sotiq ravnaq topdi. Ulugʻbek musiqa ilmi va adabiyot bilan ham shugʻullangan. Alisher
Navoiy «Majolis un-nafois» nomli tazkirasida Ulugʻbek faoliyatiga yuksak baho beradi va uning
she’rlaridan namuna keltiradi.
5. «Zichi Koʻragoniy» – Ulugʻbekning oʻz rasadxonasida olib borgan astronomiyaga oid
kuzatishlari asosida tuzilgan jadvallardan iborat asari. Uning maxsus nazariy qismi –
muqaddimasi juda koʻp tillarga tarjima qilingan.
6. Ilm ul-yaqin – har narsaning mohiyat va kayfiyatini bilish, ochish.
7. Tahmuras – miloddan avvalgi Erondagi peshdodiylar sulolasining uchinchi hukmroni.
Afsonalarda uni Marvda kuhandiz, Xuroson, Nishopur va Isfahonda Magʻriz va Soriyyani barpo
qilgan (mil. av. 830 y.), deyiladi. Navoiy «Tarixi muluki Ajam‖da yozishicha, roʻza tutishlik
undan sunnat qolgan. Forscha kitob yozishlik va boʻz toʻqishlikni Tahmuras ixtiro qilgan. U har
kimning biror sevgan odami boʻlsa, uning suvratnni chizdirib, shu bilan xursand boʻlar ekan.
Shundan butparastlik kelib chiqqan ekan.
8. Zahhok – qadimgi afsonalarga koʻra, Jamshiddan soʻng taxtga oʻtirgan oʻta zulmkor podshoh.
Uning ikki yelkasida ikkita maraz (illat, yara; boshqa rivoyatda ikki ilon) boʻlib, uning ogʻrigʻiga
odamzod magʻzi (miyasi)dan boʻlak narsa taskin bera olmas ekan. Shu sababli har kuni ikki
gunohkorni oʻldirib, magʻzini unga berar, agar gunohli odam topilmasa, jurba tashlab xalq
orasidan ikki kishini qatl qilar ekanlar. Bir kuni jurba isfahonlik ohangar – temirchi Kova
oʻgʻillaridan biriga tushib qatl qilinadi. Soʻngra yana bir oʻgʻliga tushadi. Dargʻazab Kova
odamlarni yigʻib, Zahhokka qarshi isyon koʻtaradi. Ular temirchilar saxtiyoni – partugʻini bayroq
qilib, Zahhok ustiga otlanadilar. Kovaga Jamshidning nabirasi (boshqa rivoyatda Tahmuras
naslidan Obitin oʻgʻli) Faridun kelib qoʻshiladi va Zahhokni oʻldiradi.
9. Bu va keyingi baytning mazmuni: nima foydali, nima zararli ekanligini hikmat ajratib
berishligini aniq anglaganingdan keyin, foydalilari bilan shugʻullan. Lekin hamma ishda ham
oʻrtani tutishga mayl qil.
10. Bu baytda shoir irsoli masal san’atini qoʻllaydi: u yuqoridagi baytdagi oʻz muddaosi – mizoj
Do'stlaringiz bilan baham: |