Fargona viloyati Rishton tumani 18 – maktab kimyo fani o’qituvchisi Qodirova Nigoraning “Natriy va kaliyning xossalari va eng muhim birikmalari” mavzusida tayyorlagan dars taqdimoti

104-A guruh talabasi Azambekov Izzatilloning “ Ishqoriy metallarning gidroksidlari va tuzlarini tabiatda targalish va olinish usullari” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

REJA:

• Tabiatda uchrashi
• Olinishi
• Fizik xossalari
• Kimyoviy xossalari
• Ishqoriy metallarning gidroksidlari

TABIATDA UCHRASHI

Natriy va kaliy tabiatda keng tarqalgan bo'lib, faqat birikmalari shaklida ko'plab tog' jinslari va minerallar tarkibiga kiradi. Natriy xlorid (osh tuzi) ko'l, dengiz va okean suvlarida, ayrim joylarda esa toshtuz shaklida yer ostida 100 m qalinlikkacha bo'lgan qatlamlar tashkil qilgan holda uchraydi.

Glauber tuzi Na2SO4-10H2O va Chili selitrasi NaNO3 ham natriyning tabiatda ko'p uchraydigan birikmalaridir.

Silvinit KCl-NaCl, karnallit KCl-MgCl2-6H2O minerallari tarkibiga kaliy ham kiradi va u barcha o'simliklarda uchraydi.

• O'zbekistonda kaliyning tuzlari Qashqadaryo viloyatidagi Tubokat, Surxondaryo viloyatidagi Xo'jaikon konlaridan qazib olinadi
• Tosh tuzi (natriy xlorid) Xo'jaikon, Tubokat, Borsakelmas, Boybichakon, Oqqal'a konlaridan qazib olinadi
• Borsakelmas tosh tuzidan Qo'ng'irotda soda ishlab chiqarilmoqda

OLINISHI

Sanoatda natriy va kaliy ularning suyuqlantirilgan tuzlarini elektroliz qilib olinadi. Masalan, natriy xlorid suyuqlanmasi tegishli ionlarga dissotsiatsiyalanadi:

Doimiy tok o'tkazilganda bu suyuqlanmadagi natriy ionlari katodga tortiladi va elektron qabul qilib erkin holda ajraladi; xlor ionlari anodga tortiladi va elektron berib erkin xlor gazi holida ajralib chiqadi.

FIZIK XOSSALARI

Natriy va kaliy-yumshoq, kumushrang metallar. Ularning zichligi va suyuqlanish harorati yuqoridagi jadvalda ko'rsatilgan. Tipik metallar kabi natriy va kaliy yuqori elektr va issiqlik o'tkazuvchanlikka, metall yaltiroqligiga, plastiklikka ega. natriy va kaliy ionlari alangani xarakterli rangga bo'yaydi: natriy-sariq rangga, kaliy-och binafsha rangga kiritadi. Bu xususiyatdan ularning birikmalarini aniqlashda foydalaniladi.