Farg’ona tumanidagi Umumiy o’rta ta’lim maktab 7- sinf o’quvchilari uchun

11-Mavzu: Kimyoviy formula va undan kelib chiqadigan xulosalar. Valentlik. Indekislar haqida tushuncha.
Savol va topshiriqlar.

1. 
   Kimyoviy formulalar qanday yoziladi? Grafik formulalar-chi?
   
2. 
   Indeks va koeffitsient nima?
   
3. 
   Valentlik deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   O'zgarmas va o'zgaruvchan valentli elementlarga misol keltiring.
   
5. 
   Kimyoviy belgi deb nimaga aytiladi?
   
6. 
   Kimyoviy formula deb nimaga aytiladi?
   

Qo’shimcha savollar.
1. Tashqi elektronlar noma?
2. Valent elektronlar nima?
3. Toq elektronlar nima ?
4. Kimyoviy bog’ qanday xosil bo’ladi?
5. Kimyoviy formulalar qanday nomlanadi?

1-jadval.

I-valentli	II-valentli	III-valentli	IV-valentli	V-valentli	VI-Valentli	VII-valentli
H	Be	B	C-II,IV	N-I,II,III,IV,	S-II,IV,VI	F-I
Li	Mg	Al	Si-II,IV	P-III,V	Cr-III,VI	Cl-I,III-V-VII
Na	Ca	Sc-II,III	Ti-II,IV	V-III-V		Mn- II,IV,VII
K	Zn	Ga	Ge-II,IV	As-III-V		Br-I,III-V-VII
Cu-I,II	Sr	Y-II,III	Zr-II,IV	Sb-III-V		I(Yod)- I,III-V-VII
Rb	Cd	In	Sn-II,IV	Bi-III-V
Ag	Ba	La-II,III	Pb-II,IV
Cs	Hg-I-II	Tl
Au-I,III	Ra
Fr
RH	RH2	RH3	RH4	RH3	H2R	HR
R2O	RO	R2O3	RO2	R2O5	RO3	R2O7

_{d-oila elementlarini valentliklari o’zgaruvchan bo’ladi!!!!}
Topshiriq:

1. 
   Yuqoridagi jadvalni yod oling.
   
2. 
   Yuqoridagi jadval asosida elementlarni kislarod (kislarod har doim II valentli) bilan kimyoviy formulasini yozing va grafik tarzda tasvirlang.
   
3. 
   Yuqoridagi jadval asosida elemntlarni vodorod bilan kimyoviy formulalarini yozing va grafik tarzda tasvirlang.
   

Valentlik –bir element atomini boshqa bir elelement atomidan muayyan sondagi elektronlarni biriktirib olish qobilyati.

Elektron qobul qilish yoki elektron berib yuborish aniq chegara bilan belgilanadi:

Elektron qabul qilish chegarasi	1	2	3	4	3	2	1	0
Elementning tashqi elektronlari soni	1	2	3	4	5	6	7	8
Elektron berib yuborish chegarasi	1	2	3	4	5	6	7	0

Demak jadvaldan ko’rinib turibdiki har bir element atomi o’zining tashqi pog’onasini maksimal darajada 8 taga yetkazishga harakat qiladi. Lekin ko’rinib turibdiki I-II-III guruxlarda bundan mustasno.Yana shuni ham aytish kerakki element atomi maksimal 4 tagacha elektron qabul qilib olishga qodir ekan.

Har bir element atomi reaksiyaga kirishar ekan tashqi elektronlar hisobiga kimyoviy bog’ hosil qiladi. Tashqi elektronlari valentlikda muhim ahamiyatga ega bo’lgani uchun valent elektronlar deb ham yuritiladi.
tashqi elektroni 4 ga teng ekan, bundan ko’rinib turibdiki agar elektron olsa 4 ta elektron oladi - IV elektron berganda ham 4ta elektron beradi va valentligi IV ga teng bo’ladi.
tash elektroni 6 ga ten ekan elktron olganda 2 olishi mumkin –II, berganda 6 tagacha berishi mumkin –VI.

Elektron qanday element beradiyu qaysi elemenet oladi???

H atomi Metallarga ham metalmaslarga ham har doim 1 ta elektron beradi va shuning uchun ham uning valentligi I ga teng.
O atomi barcha element atomlaridan 2 ta elektron oladi lekin F atomiga 2 elektron beradi. Shuning uchun ham uning valentligi doimo II
Metallar H atomidan boshqa metallmaslarga elektron beradi valent imkoniyat darajasida.
Passiv metallar esa H ga elektron beradi........

Metalmaslar o’zlarichi kimga elektron beradi???

Elektromanfiylik- element atomlarining elektron tortib olish xususiyati. Elektromanfiylik qaysi element atomida katta bo’lsa usha element elektron olishga haqli bo’ladi.
Elektromanfiyligi ortishi metalmaslik xossasini ortishiga olib keladi. Eng kuchli metallmas bu Ftordir.
Metallmaslar davriy jadvalda kattakcha ichiga joylashtirilgan holda bo’ladi.


Kimyoviy birikmalarni valentlik asosida formulasini yozishga harakat qilamiz.


Avval vodorod bilan kimyoviy formulasini yozamiz.


valentliklari teng bo’lganda indekslarga raqam yozilmaydi: Formula NaH holida qoladi.
: kalsiyni tashqi elektroni 2e. x vodorodni valentligiga teng, y esa kalsiyni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=2 formula CaH₂
: Borni tashqi elektroni 3e. x vodorodni valentligiga teng, y esa Borni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=3 formula BH₃
: Ulerodni tashqi elektroni 4e. x vodorodni valentligiga teng, y esa Uglerodni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=4 formula CH₄
: Azotni tashqi elektroni 5e, lekin elektron olganda 3e oladi shuning uchun valentligi III ga teng.
x vodorodni valentligiga teng, y esa Azotni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=3 formula NH₃
: oltingugurtni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng.
x oltingugurtni valentligiga teng, y esa vodorodni valentligiga teng bo’ladi. x=2, y=1 formula H₂S
: xlorni tashqi elektroni 7e, lekin elektron olganda 1e oladi shuning uchun valentligi I ga teng.
x xlorni valentligiga teng, y esa vodorodni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=1 formula HCl
Topshiriqlar. Valentlik asosida Formula tuzing.
K_xH_y, Be_x H_y, Al_x H_y, Si_x H_y, P_xH_y, H_xO_y, H_xF_y, Li_xH_y, Ga_xH_y, Mg_xH_y, Ge_xH_y,As_xH_y, In_xH_y, Rb_xH_y, H_xBr_y, Tl_xH_y,
Pb_xH_y, Bi_xH_y, Ba_xH_y, Fr_xH_y, H_xI_y, Sn_xH_y
Kislorod bilan kimyoviy formulasini yozamiz.
: kislarodni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng.
kaliyni tashqi elektronlari soni 1 ga teng elektron berganda 1 ta beradi. x kislorodni valentligiga teng, y esa kaliyni valentligiga teng bo’ladi. x=2, y=1 formula K₂O
: valentliklari teng bo’lganda indekslarga raqam yozilmaydi: Formula MgO holida qoladi.
x=6:3 y=6:2 kislarodni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng. Aluminiyni tashqi elektronlari soni 3 ga teng elektron berganda 3 ta beradi. x kislorodni valentligiga teng, y esa aluminiyni valentligiga teng bo’ladi. x=2, y=3 formula Al₂O₃
; x=4:4 y=4:2 kislarodni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng. Uglerodni tashqi elektronlari soni 4 ga teng elektron berganda 4 ta beradi. x kislorodni valentligiga teng, y esa uglerodni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=2 formula CO₂