Farg`ona politexnika instituti

2. Qutubsiz termoplastik plastmassalar.  
Bularga polietilen, polipropilen, polistirol va ftoroplast – 4 kiradi  
Polietilen -  (- SN
2
 – SN
2
 - )
n
 kimyoviy formulaga ega bo`lib, rangsiz etilen 
gazining  polimerlashtirilgan  mahsuloti  bo`lib  u  kristallanadigan  polimerlarga 
kiradi.  Polietilen  zichligiga  ko`ra  ikki  turga:  past  zichlikka  ega  bo`lgan  polietilen 
va  yuqori  zichlikka  ega  bo`lgan  polietilenga  bo`linadi.  Past  zichlikka  ega  bo`lgan 
polietilen  (PEVD) asosan 55 – 65  % kristal  fazaga ega  bo`lib  u etilen  gazini  juda 
yuqori  bosimlarda  polimerlash  natijasida  hosil  bo`ladi.  Yuqori  zichlikka  ega 
bo`lgan polietilen (PEND) nisbatan past bosimlarda ishlab chiqarilgan bo`lib uning 
kristallik fazasi 74 – 95 % tashkil etishi mumkin. 
Polietilenning  zichligi  va  kristalligi  oshgan  sari  uning  mustahkamligi  va 
issiqbardoshligi oshadi. Bu polietilenlarni uzoq  muddat 60 – 100
0
 S harorat ostida 
ishlatish  mumkin.  Ularning  savuqqa  bardoshligi  –  70
0
  S  ni  tashkil  etadi. 
Polietilenlar  kimyoviy  turg`un  bo`lib  o`rta  haroratlarda  hozirda  ma’lum  bo`lgan 
erituvchilarning birortasida ham erimaydi. 
Polietilenlarning  asosiy  kamchiligi  ularning  tezda  eskirishida.  Ammo 
xozirda  tezda  eskirishini  maxsus  «Stabilizatorlar»  nomi  bilan  ataladigan  maxsus 
moddalar yordamida keskin pasaytirish imkonlari mavjud, masalan: polietilenlarga 
2 – 3 % gaja, ya’ni uglerod kukuni kiritilsa uning eskirish tezligi 30 barobargacha 

---

pasyadi,  ammo  u  o`z  rangini  yoki  shafofligini  yo`kotadi.  Polietilenlar 
ionlashtirilgan  nurlar  ta’sirida  qattiqlashib  yuqori  mustahkamlik  va  issiqbardoshli 
bo`ladi. 
Polietilenlardan  asosan  turli  maqsadlarda  qo`llaniladigan  trubalar,  listlar  va 
unchalik  katta  kuchlar  ta’sirida  bo`lmaydigan  detallar,  paket  va  plyonkalar, 
metalldan  yasalgan  detal  yuzalarini  zanglashdan  saqlovchi  hamda  elektr  tokidan 
izolyatsiya qoplamalar qoplashda qo`llaniladi. 
Polipropilen  –  (SN
2
  –  SNSN
3
  -  )
n
  kimyoviy  formulaga  ega  bo`lgan  etilen 
hosili  xisoblanadi.  Ishlab  chiqarish  jarayonida    metalloorganik  katalizatorlari 
qo`llash  natijasida  juft  taxlashgan  sutrukturaga  ega  bo`lgan  polipropilen  olishadi. 
Bu  taksik  gazlarga  ega  bo`lmagan  pishiq  material  bo`lib  u  yuqori  fizik-mexanik 
xossalarga  ega.  Polietilendan  farqli  o`laroq  bu  plastmassaning  issiqbardoshligi 
ancha yuqori u o`z geometrik shakl o`lchamlarini  150
o
 S gacha qizdirilganda ham 
saqlay 
oladilar. 
Polipropilendan 
yasalgan 
plyonkalaring 
mustahkamligi 
polietilendan  yasalgan  plyonkalardan  ancha  yuqori  va  yuqori  gazsinguvchanlikka 
ega, tolalari esa biroz elastik bo`lib u kimyoviy turg`un.  
Polipropileninng asosiy kamchiligiga uning sovuqqa bardoshligi pastligi -10 
-  20
o
  S  va  turg`unlashtirilmagan  strukturaga  ega  bo`lganliri  tez  eskirish 
xususiyatiga  ega.  Polipropilendan  asosan  turli  trubalar,  nasos  korpuslari,  har-xil 
o`lchamdagi  suyuqlik  saqlovchi  idishlar  tayyorlanadi.  Ammo  ularni  tashqi  sovuq 
muhitda ishlatmaslik tavsiya etiladi.