Farg`ona politexnika instituti

Nazorat savollari: 
109. 
Plastmassalarning bog`lanuvchi tabiyatiga ko`ra turlarga bo`ling? 
110. 
Plastmasslarni issiqqa ta’siri bo`yicha turlarga bo`ling? 
111. 
Plastmassalarni qo`llanilishiga ko`ra turlarga bo`ling? 
112. 
Plastmassalar strukturasi haqida ma’lumot bering? 
 
 
MA’RUZA № 5 
Mavzu: Termoplastik plastmassalar. 
55. Termoplastik plastmassalar va ularning asosiy turlari. 
56. Qutubsiz termoplastik plastmassalar.   
1. Termoplastik plastmassalar va ularning asosiy turlari. 
Termoplastik  plastmassalarning  asosini  chiziqli  yoki  tarmoqlangan  zanjir 
strukturaga  ega  bo`lgan  polimerlar  tashkil  etadi.  Ba’zi  hollarda  plastmassa 
tarkibiga  plastifikatorlar  qo`shiladi.  Termoplastlar  asosan  chegaralangan 
issiqbardoshlikka  ega  bo`lib  ular  60  –  70
0
  S  dan  yuqori  haroratda  qizdirilganda 
fizik-mexanik xossalari keskin pasayadi. Bazi issiqbardosh strukturaga ega bo`lgan 
plastmassalar  150  –  250
0
  S  gacha,  pishiq  bo`g`inga  va  tsiklik  strukturaga  ega 
bo`lganlar esa 400 – 600
0
 S gacha issiqbardoshlikka ega turlari mavjud.  
Termoplastik  plastmassalar  uzok  vakt  davomida  o`zgaruvchan  yuklama 
ta’siridan  ularda  majburi  elastik  deformatsiya  sodir  bo`ladi  va  ularning 
mustaxkamligi  keskin  yomonlashadi.  Agar  deformatsiyalanish  tezligi  oshirilsa 
ularda  majburiy  elastik  deformatsiyalanish  sodir  bo`lishiga  ulgirmay  koladi  buni 
natijasida  bir  tamondan  mo`rt  sinish  xosil  bo`lsa  ikkinchi  tamondan  materialda 

---

pishiklik  paydo  bo`ladi.  Yukori  fizik-mexanik  xossalarga  ega  bo`lgan 
plastmassalar  asosan  kristallik  strukturaga  ega  bo`lgan  polimerlar  asosida  ishlab 
chikariladi. Termoplastik plastmassalarning mustaxkamlik chegarasi 10 – 100 MPa 
tashkil  etadi.  Ularning  tolikishga  karshilik  ko`rsatish  xossalari  yukori  bo`lib, 
muddatiy  ishlash  xossasiga  ko`ra  metal  materiallardan  ustunrok  turadi. 
Termoplastlarning chidamlik chegarasi ularning mustaxkamlik chegarasining 0,2 – 
0,3  kismini  tashkil  etadi.  agar  termoplastga  ta’sir  etayotgan  o`zgaruvchi 
yuklamaning  o`zgarish  chostotasi  20  Gr  dan  katta  bo`lsa  u  tezda  o`z 
mustaxkamligini yo`katadi. 
Termoplastik plastmassalar bog`lanishga ko`ra ikki turga bo`linadi: kutubsiz 
va kutubli.