Fargona davlat universiteti

Jismoniy mashg’ulotlarning vegetativ organlar faoliyatiga ta’siri

Odam organizmidagi barcha vegetativ organlar jismoniy mashg’ulotlar natijasida o’z faoliyatini o’zgartiradi. Bulardan qon aylanish va nafas sistemalarida katta o’zgarishlar yuzaga keladi.

Qon aylanishi organizm hayotida muhim rol o’ynaydi. Ayrim a’zolarning qon bilan yetarlicha ta’min qilinmasligi, hatto qisqa vaqt ichida yetishmasligi ularning faoliyatini jiddiy buzilishlarga olib keladi.

Yurak va qon tomirlar tizimida umumiiy qon aylanishning buzilishi deb, shu tizimning ko’pgina bo’limlarini o’z ichiga olib, unga qonning normal aylanishiga to’siklik qiladigan uzilishlariga aytiladi.

Yurak va qon tomirlar tizimining biror bo’limida ro’y bergan ayrim buzilishlar qon aylanishining umumiy buzilishlariga olib kelishi mumkin. Shuning uchun qon aylanishidagi yetishmovchilik bir necha xil ko’rinishda bo’lishiga qaramasdan turli kasalliklar (yurak parokida, miokardit, perikardit, kardioskleroz, o’pkaning surunkali kasalliklari va h.k.) asosiy alomatlari bir xil bo’ladi. Shuning uchun yurak – qon tomir kasalliklarining oldini olishda yuqorida ko’rsatilgan sabablarni bartaraf etish organizmni chiniqtirish, jismoniy mehnat, sport bilan muvofiqdir.

Yurak-qon tomir tizimini chiniqtirishda eng oddiy harakat mashg’ulotlari bo’lgan yurish va yugurish, nafas olish gimnastika mashg’ulotlarini bajarish muhim ahamiyatga ega. Har bir yosh kishi har kuni o’rtacha 20-25 ming qadam (12-15 km) katta odamlar esa kamida 10-12 ming qadam (8-10 km) yurish yoki yugurishi kerak. Jismoniy chiniqqan odamning yuragi morfo-fiziologik jihatdan bir qator ijobiy xususiyatlarga ega bo’ladi. Masalan, miokarda qon aylanishining kuchayishi, uning oziq moddalar va kislorod bilan ta’minlashining yaxshilanishi natijasida mushak tolalari yug’onlashadi, yurak devori qalinlashadi, uning plankalari mustahkamlanadi va hajmi kattalashadi. Bu o’zgarishlar natijasida yurakning qisqarish kuchi ortadi. Yurak mushagi qanchalik kuchli bo’lsa, vaqt birligida ichida u tomirlar tizimiga shunchalik ko’p qon chiqarib beradi.

Jismoniy mashq bilan shug’ullanish yurakning tuzilishiga qanday ta’sir ko’rsatishini tushunib olish uchun yurakning rasmini ko’zdan kechirish kerak. Bunday odamlar jismoniy mashq bajarganda yurakning sistolik hajmi 120-140 m gacha ko’payadi. (tinch holatda 65-70 ml bo’ladi). Yurakning daqiqalik hajmi 25-30 litrgacha ko’payadi (tinch holatda 5 l). Yurakning qisqarish tezligi (puls soni) 150-200 martagacha ortadi (tinch holatda 70 marta). Yurak faoliyatining kuchayishi, undan arteriya tomirlariga chiqariladigan qon miqdorining ortishi, organizmda qon aylanishining tezlashuvi barcha to’qimalar hamda yurak mushaklari oziq moddalar, gormonlar, vitaminlar, kislorod bilan ta’minlanishini yaxshilaydi.

Organizmni va uning tuqimalarining kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanish darajasining ortishi hujayra va tuqimalardagi plastik jarayonlarning ma’lumbir tartibda o’tishini ta’minlaydi.