Farg’ona davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti

2.2. Insert jadvali

Mustaqil o’qish vaqtida olgan ma`lumotlarni, eshitgan ma`ruzalarni tizimlashtirishni ta`minlaydi; olingan ma`lumotni tasdiqlash, aniqlash, chetga chiqish, kuzatish. Avval o’zlashtirgan ma`lumotlarni bog`lash qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi.
Đnsert jadvalini to’ldirish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida o’zlari
O’qish jarayonida olingan ma`lumotlarni alohida o’zlari tizimlashtiradilar - jadval ustunlariga «kiritadilar» matnda belgilangan quyidagi belgilarga muvofiq:
«V»- men bilgan ma`lumotlarga mos;
«-» - men bilgan ma`lumotlarga zid;
«+» - men uchun yangi ma`lumot;
«?» - men uchun tushunarsiz yoki ma`lumotni aniqlash, to’ldirish talab etiladi.

№	Savollar	V	+	-	?
1.	IV –guruhning asosiy guruhchasi elementleri?
2.	Titan guruhchasi elementleri qaysi elementlar qatoriga kiradi?
3.	Titan er qavatining nesha foyizini tashkil etadi?
4.	Tsirkoniy er qavatining nesha foyizini tashkil etadi?
5.	Gafniy er qavatining nesha foyizini tashkil etadi?
6.	Toriy er qavatining nesha foyizini tashkil etadi?
7.	Titanning nechta tabiiy va sun`iy izotoplari mavjud?
8.	Titan tabiatda qanday birikmalar holatida uchraydi?
9.	Sirkoniy tabiatda qanday birikmalar holatida uchraydi?
10.	Titan o`z birikmalarida necha turli valentlikni ko`rsatadi?
11.	Sirkoniy o`z birikmalarida nesha turli valentlikti ko`rsatadi?
12.	Tsirkoniy va titanning fizikaviy xossalarini ifodalang?
13.	Tsirkoniy va titanning kimyoviy xossalarini ifodalang?
14.	Titan va tsirkoniyning qo’llanilishi?
15	Titan guruhchasi elementlari nima ushun o`zgarmali valenlilikni ko`rsatadi ?
16	Nima uchunn titan guruhchasi elementlarining II- III valentli birikmalari beqaror, IV valentli birikmalari esa barqaror bo’ladi ?
17	Titan guruhchasi elementlari kislota va ishqorlarda eriydima?
18	Titan guruhchasi elementlarining qaysi valentliliktagi birikmalari amfoterlik xossalarni ko`rsatadi?

Insert jadvali

18.

1. Nima uchun chizmasi

Nima uchun chizmasi -muammoning dastlabki sabablarini aniqlash bo’yicha fikrlar zanjiri bo’lib, tizimli, ijodiy, tahliliy fikrlashni rivojlantiradi va faollashtiradi.
«Nima uchun» sxemasini tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida/kichik gurhlarda muammoni ifodalaydilar. «Nima uchun» savolini beradilar va chizadilar, shu savolga javob yozadilar. Bu jarayon muammoning dastlabki sababi aniqlanmagunicha davom etadi.
Kichik guruhlarga birlashadilar, taqqoslaydilar, o’zlarining chizmlarini to’ldiradilar. Umumiy chizmaga keltiradilar.

«Nima uchun?» chizmasini tuzish qoidalari

1. 
   Aylana yoki to’g`ri to’rtburchak shakllardan foydalanishni o’zingiz tanlaysiz.
   
2. 
   Chizmaning ko’rinishini - mulohazalar zanjirinito’g`ri chiziqlimi, to’g`ri chiziqli emasligini o’zingiz tanlaysiz.
   
3. 
   Yo’nalish ko’rsatkichlari sizning qidiruvlaringizni: dastlabki holatdan izlanishgacha bo’lgan yo’nalishingizni belgilaydi.
   

«Nima uchun» chizilmasi



Sababi IV gurux elementlarining xossalarin ko`rsatadi
Nima uchun? ^{Nima uchun?}

Titan D.Đ.Mendeleev elementlar jadvalining
IV gurux elementi
Sababi elementlar tablitsasida
IV guruxda joylashgan

Nima uchun?

Nima uchun?

2. Toifalash jadvali

Toifa-xususiyat va munosabatlarni muhimligini namoyon qiluvchi (umumiy) alomat. Ajratilgan alomatlar asosida olingan ma`lumotlarni birlashtirishni ta`minlaydi.
Tizimli fikrlash, ma`lumotlarni tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish ko’nikmalarini rivojlantiradi
Toifali sharhlashni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Aqliy hujum / klaster tuzish/ yangi o’quv materiali bilan tanishishdan so’ng, kichik guruhlarda, olingan ma`lumot lavhalarini birlashtirish imkonini beradigan toifalarni izlaydilar.
Toifalarni jadval ko’rinishida rasmiylashtiradilar. G`oyalarni / ma`lumotlarni toifaga mos ravishda bo’ladilar. Đsh jarayonida toifalarning ayrim nomlari o’zgarishi mumkin. Yangilari paydo bo’lishi mumkin.
Toifalash sharhini tuzish qoidasi

1. 
   Toifalar bo’yicha ma`lumotlarni taqsimlashning yagona usuli mavjud emas.
   
2. 
   Bitta mini guruhda toifalarga ajratish boshqa guruhda ajratilgan toifalardan farq qilishi mumkin.
   
3. 
   Ta`lim oluvchilarga oldindan tayyorlab qo’yilgan toifalarni berish mumkin emas bu ularning mustaqil tanlovi bo’la qolsin.
   

Toifalash usulini qo’llanish uchun kuyidagi tarqatma materiallar teksti tayorlanadi va har bir guruhga tarqatiladi. Shuning bilan birga ekspert varagi da tarqatiladi. O’quvshi tarqatma materiallar ichidan titan, tsirkoniy va gafniyga xos bo’lgan ma`lumotlarni sinflarga ajratib ekspert varagidagi toifalash jadvalini to’ltiradi.
Tarqatma materiallar teksti: Tabiyotta juda ko`p uchrashadi, u er qavatining 0,61
% tashkil etadi. Uning eng ahamiyatli minerallari il`menit FeTiO<sub>3</sub> varutil TiO<sub>2</sub>. Hayvon va o`simliklar organizmidagi mikroelimentlar qatariga kiradi. 1791 yili topilgan. Uning 5 ta barqaror izotop mavjud, sun`iy yul bilan bir qator radioaktiv izotoplari olingan. Rudalari Uralda ushrashadi. Titanomagnetitlar deb nomlanadigan minerallar tarqibiga kiradi. Kul rangli, yaxshi mayısqaq metall bo’lib, uning nisbiy og`irligi 4,5 ke teng; t_c =1660⁰. Poroshok holatidagi titan tuq
ku`l rang bo’ladi va vodorod, kislorod, azotga uqshash gazlarni yaxshi adsorbtsiyalaydi. Tabiyotta ko`p tarqalgan element, er qavatining 0,025 % tashkil etadi va juda` tarkok holda ushrashadi. Tsirkoniyning ahamiyatli minerallari badalent ZrO<sub>2</sub> va tsirkon ZrSO<sub>4</sub> dir. Rudalari Donbassta mavjud. Atom radi-usı – 1,49 A<sup>0</sup> g`a ten`. Atom radi-usı – 1,62 A<sup>0</sup> g`a ten`. Atom radi-usı – 1,66 A<sup>0</sup> g`a ten`. 1787 yilda topilgan. Ku`l rang yaltiroq metall, poroshok holatidagisi bo’lsa qora rangda bo’ladi; tsirkoniyning kimyoviy xossalari titanga uqshaydi. Oddiy sharayotta unga suo’ va havo tasir etmaydi, yuqori xaroratda birqansha aktiv bo’ladi. Tsirkoniy po’latning turli hil navlarini tayorlashda ishlatiladi. ZrO₂ o`rtka shidamli idishlar, chinnilarr, moy bo’yoqva emallar tayorlashda qo’llaniladi. ZrC dan qimmatbaho toshlarin tarashlash va chinnilarni kesishda foydalaniladi. Er qavatining 4x10<sup>-4</sup> % tashkil etadi. U xossalari buyicha tsirkoniyga uqshaydi va ko`prok, tsirkoniy minerallariga aralash holatida ushrashadi, shu sababli uning mavjud ekanligi tez bilingan emas, faqat dariy qonun va davriy sistema kashf etilgandan sung bilingan va 1923 yilda topilgan. Birikmalarining xossalari da tsirkoniy birikmalarining xossalariga uqshab ketadi. Elektrotexnika va radiotexnikada qo’llaniladi.