Фарғона политехника институти

 
 

---

79 
Касб-хунар Таълимининг меъёрий хужжатлари 
Касб-хунар таълимининг меъёрий хужжатлари таркибига давлат таълим стандарти, 
малакали характеристика, намунавий ва ишчи ўқув режалари, шунингдек фанларнинг 
намунавий ва ишчи ўқув дастурлари киради.
Давлат Таълим стандарти 
Таълим тизимининг фаолияти муайян меъёрий хужжатлар асосида бошқариб 
борилади, таълим стандарти бугунги кунда шулардан бири бўлиб колмокда. Стандарт 
тушунчаси меъёрий, намуна, улчов маъноларини англатади. Стандартлар, одатда, муайян 
хусусият ва сифатга эга, жамият эхтиежини кондира оладиган махсулотларни ишлаб 
чиқарувчи кишилар ва ташкилотлар муносабатлари ва фаолиятини бошқариш усулини 
тайин этади.
Таълимни стандарт-лаштиришнинг мақсад ва вазифалари. Давлат таълим стандарти 
қуйидаги мақсадларни амалга оширишни кузда тутиши лозим: таълим беришнинг сифати 
масалаларида шахс, жамият ва давлат манфаатларини химоя қилиш ва кадрлар тайёрлаш, 
таълимий хизматларни тавсия этиш, мехнат бозорини юқори малакали кадрлар билан 
таъминлаш; шахс, давлат ва жамият эхтиежларига мос кадрлар тайёрлаш ва таълим бериш 
сифатини ошириш, халкаро тажрибалар асосида фан ва техникани ривожлантириш; кадрлар 
тайёрлаш ва таълим жараёнида мувофиқлик ва узлуксизликни таъминлаш; таълимнинг 
барча шақл ва бугинларида ўқув тарбия жараёнини мукаммаллаштиршга кумак бериш; 
таълимий хизмат курсатишда ракобат бўлишини таъминлаш;
Таълимни стандартлашнинг вазифалари: 
Таълим бериш ва кадрлар тайёрлаш, тавсия этилувчи таълимий хизмат руйхати ва 
сифатига юқори талаблар белгилаш. Давлат ва шахс эхтиежи учун зарур бўлган таълим
бериш ва унинг окибат натижасининг муайян талабларини урнатувчи меъёрий хужжатлар 
тизимини ишлаб чиқиш, шунингдек, мазкур хужжатдан тугри фойдаланишни назорат 
қилиш. Миллий стандарт талабларининг халкаро мезонлар билан уйгунлигини таъминлаш. 
Таълим утгрисидаги миллий хужжатларнинг шу турдаги хужжатларга мос келувини 
таъминлаш. Узлуксиз таълим жараёнининг таркибий кисмлари ва таркибий унсурлариаро 
богликлик ва мувофиқлик бўлишига эришиш. Таълим бериш ва кадрлар тайёрлашда юқори 
натижаларга эришувда моддий бойликлар, вакт ва бошқа сарф-харажатларни камайтириш. 
Ўқув -тарбия жараёни ва умуман, таълим учун меъер, қоида, курсатма ва талаблар 
белгилаш. Стандартлаш бўйича халкаро тажрибаларни бевосита куллаш амалиетини 
кенгайтириш, агар улардаги талаблар Ўзбекистон Республикасининг таълими, фани, 
маданияти, техника ва технологияси учун мос тушса, чет эл давлатлари миллий 
стандартлари йурикидан фойдаланиш. Педагогик технологиялар (ўқув -ўқитув ва тарбия
методикаси, ўқитишнинг техник воситалари ва б.) га муайян талаблар белгилаш. таълим 
даражасини, таълим олаетганлар ва битирувчилар малакасини бахолаш ва назорат
қилишнинг меъёрий-техник ва методик таъминотини юзага келтириш. 
Стандартлаш (уни ишлаб чиқиш ва фойдаланиш) жамият эхтиежларидаги тарихий 
ўзгаришларни хисобга олган холда турмуш амалиетини тартибга солишдан объектив 
заруриятдир. Таълим стандарти тушунчаси остида мавжуд шахс ва таълим тизимининг 
келажак ижтимоий мақсади, шақлланиш талабининг давлат меъерлари ва малака даражаси 
сифатидаги асосий кирралар тушунилади. 
Таълимни стандартлаш турли мамлакатларда турлича амалга оширилган. Лекин 
таълимга нисбатан "стандарт" атамасидан фойдаланиш якинда юз берди. Бизнинг
мамлакатимизда таълимни стандартлашга асосан 1993 йилдан киришилди, (1992 йилдаги
"Таълим тўғрисида" Қонун, 7-модда, Вазирлар Махкамасининг 1993 йилдаги 406-Карори) 
ва қуйидагилар ишлаб чиқилиб жорий этилди: Давлат таълим стандартини юритиш 
қоидалари: Давлат таълим стандартининг манбаи, вазифалари ва таркиби аникланди; 
талимнинг маълум бугинлари битирувчилари учун талаблар ва х.к. Аммо умумий таълим
тизимида бўлгани каби Давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этишда 
назарий-методик, айникса, ташкилий сохада бир катор камчиликларга йўл қуйилди. Лекин 
шунга карамай бу ишлар шубхасиз фойдали ва керак бўлиб чикди. У, мохиятан, таълимни

---

80 
стандартлаш, Давлат таълим стандартини ишлаб ва уни хозирги босқичда амалиетга татбик 
этишнинг заминини юзага келтирди. 
Таълим тизимини тузилиши жихатдан ислох қилиш, таълим мазмунини тубдан кайта 
кўришнинг хозирги шароитида давлат таълим стандартига муносабат, уни ишлаб чиқиш ва 
жорий этишга янгича ендашувни талаб этади. Стандартни ишлаб чиқиш "Таълим 
тўғрисида"ги Қонуннинг 7-моддаси ва муайян бандларида, "Кадрлар тайёрлаш Миллий
дастури" да таълимнинг мазмуни хакида баен этилган умумий талабларга кура амалга 
оширилади. 
Таълим стандарти қонуннинг маълум кисмини жорий этишни таъминловчи асосий 
меъёрий хужжатдир. У таълимнинг мазмуни, ички тузилиши, намоен бўлиш даражасига 
талабни оширади ва аниклаштиради, таълим натижаларини ва умумлаштириш метод ва 
шақлларини курсатиб беради, бошқа турдаги меъёрий хужжатлар (ўқув режалари, ўқув
юртларини аккредитация қилиш, кадрларни аттестациядан утказиш Низомлари ва 
б.лар)нинг юзага келтирилишига асос бўлади. Стандарт воситасида таълимнинг талаб 
этилган даражасини бир меъерда сақлаш, уни жамият тараккиети истикболига кура
такомиллаштириш амалга оширилади. Шу билан бирга, давлат стандартини жорий этиш 
ўқув жараёнини бир колипда ушлаб туриш деган гап эмас, балки, аксинча, у педагогик 
ижодкорлик, мазмунда маълум узакни сақлаган холда дастур турларини тўзиш, ўқитишнинг 
турли-туман технологиясини ишлаб чиқишга кенг имкониятлар очиб беради. 
Таълим тизимининг мухим курсаткичи стандартдаги халкчилликдир, чунки у, энг 
аввало, давлат идоралари томонидан, марказлашган таълим муассасалари томонидан
мустақил аниклаштириладиган таълим бериш мохиятига мос келади. Шундай қилиб, давлат 
таълим стандартлари таълим олувчилар ва битирувчилар тайёргарлигининг қуйи ва юқори 
даражадаги чегарасини; максимал ўқув юкламаси хажмини; таълим мазмунига ва унинг 
юзага чиқишига бўлган талабларни; таълим муассасаларининг фаолиятини бахолаш 
усуллари, механизми ва тайёрлаш сифатига бўлган стандарт талабларни бажармаетган 
шахслар ва муассасаларга нисбатан кўриладиган чора ва бошқаларни аниклаб беради.