Фарғона Политехника институти Магистратура бўлими м 23-21 “биа” гуруҳ магистранти Пўлатов Худоёрнинг Илмий тадқиқот методологияси фанидан тақдимот иши

Фарғона Политехника институти Магистратура бўлими М 23-21 “БИА” гуруҳ магистранти Пўлатов Худоёрнинг Илмий тадқиқот методологияси фанидан ТАҚДИМОТ ИШИ

Қабул қилди: т.ф.н. доцент, Мирзаахмедов А.Т.

Мавзу: Тизимларни тадқиқ этиш методологияси

Режа:

• Тизимлар моделлари. Тизимларни тадқиқ этиш методологияси.
• Тизимли тадқиқотларда анализ (тахлил) ва синтез (ажратиб олиш). Тизимлар модели декомпозиция асоси сифатида. Декомпозиция алгоритми. Тизимнинг агрегатланиши ва эмерджентлилиги.

1. Тизимлар моделлари. Тизимларни тадқиқ этиш методологияси

• Таркиб деб бирор нарсанинг, масалан, тизимнинг ташкил этувчи қисмларининг ўзаро жойлашиши ва боглиқликларига айтилади.
• Ҳар қандай тизим ўзининг ташқи хоссалари сифатида намоён бўлувчи яхлитлиги ва ажралиб туриши билан характерланади. Тизимларнинг ички тузилиши эса бир жинсли бўлмасдан, турли таркибий қисмларга эга бўлади. Тизимнинг бўлинмас қисмлари элементлар, бирдан ортиқ элементлардан ташкил топган қисмлари эса тагтизимлар деб аталади. Иерархик жиҳатдан турли даражадаги тагтизимлар мавжуд бўлади.

Тагтизимлар ва элементлар тизимини ташкил этади ва улар тизим таркибининг модели орқали ифодаланади ( 5.1- расм.)

5.1-расм. Тизим таркибининг модели

Тизимнинг тузилмавий ва таркибий моделлари биргаликда яна бир моделни-тизимнинг таркибий схемасини ташкил этади. Унда тизимнинг барча қисмлари, тизим ичидаги қисмлар ўртасидаги барча алоқаларни ва маълум қисмларнинг атроф мухит билан алоқалари, яъни тизимнинг кириш ва чиқишлари кўрсатилади (5.2- расм).

• 5.2- расм. «Санхронлаштирувчи соат» тизимининг таркибий схемаси:
• 1,2,3 – тизим ичидаги муносабатлар (боғланишлар); 4,5 – киришлар; 6 – чиқиш

Тизимларнинг таркибий схемаларини математик тадқиқ этишда графлар кенг қўлланилади; уларда тизимнинг қисимлари ва улар орасидаги алоқалар мавжудлиги белгиланади, шунингдек қисмлар ва алоқалар орасидаги фарқлар кўрсатилади. Графнинг учлари эркин табиатли қисмларни, қирралари эса – улар орасидаги алоқаларни англатади. Учлар айлана шаклида, қирралар эса-чизиқлар кўринишида тасвирланади (5.3- расм). Агар уч ўзи ўзи билан боғланган бўлса, қирра сиртмоқ деб аталади.