Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 144 
taxtga uning o‗gli Olloqulixon o‗tiradi. U ham Munisga tarajimani davom ettirishni 
buyuradi. Biroq, Munis ikkinchi kitobni oxiriga yetkaza olmay 1829-yilda vafot 
etadi. Olloqulixon Munisning shogirdi va uning tarbiyasini olgan jiyani Muhammad 
Rizo Ogahiyni chaqirib, 1813-yil voqealarini bayon etish bilan uzilib qolgan ― 
Firdavs ul-iqbol‖ni davom ettirishni buyuradi. Ogahiy 1813-yildan bishlab
Xorazmda sodir bo‗lgan voqealarni yozishga kirishadi. Bu to‗g‗risida uning o‗zi 
shunday deydi: ―Bu bandai bebizoat...va go‗shanishin... g‗am va malomat axkar... 
Muhammad Rizo mirob, al mutaxallis bil Ogahiy ibn Erniyozbek birodarzodai vaa 
dastparvardai Munis mirob.... (Olloqulixon) bu nusxai parishon avroqqim, tarkibidan 
ko‗ngil mutaxxayir, balki aqli qulli mutaazzirdur, jam qilib, itmomga yetmurmakni 
buyurub... bu amrga ixtisos topdim... bo‗ysunub qullik qilmoqdan o‗zga chora 
topmadim... ma‗lumi xotiri ashrof bo‗lmasinkim... (Muhammad Rahimxonning) 
julusi humoyunining sakkizinchi yilidan to hangomai vafotigacha vuqu‗ topgan 
barcha futuxot va voqeotdin ba‗zining tajassus bila nusxasi topilib va ba‗zini 
taraddud bila noqillar tilidan eshitib, ijmol tariqasi bila raqam silkiga chekilgusidir‖⁴ 
Yuqoridagi parchadan Muhammad Rahimxon hukmronligining sakkizinchi 
yilidan keyingi voqealar Ogahiy tomonidan yozilganligi ko‗rinadi. Buni Bayoniy 
ham ―Shajarayi Xorazmshoxiy‖ asari muqaddimasida keltirib o‗tadi.⁵ 
Munis va Ogahiyning bu asarlarining bir necha nusxasi Rossiya FA 
Sharqshunoslik instituti qo‗lyozmalar fondida E VI raqamlari ostida va O‗zFA 
Sharqshunoslik instituti qoplyozmalar fondida 5364/1, 9979, 821/1, 5071, 7422, 
275/1 raqamlari ostida saqlanayotgan nusxalari mavjud. Qolaversa Xelsinkida ham 
bu asarning yana bir nusxasi mavjud. 
Qo‗lyozmaning O‗zFA Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan 5364/1 raqamli
nusxasi qora siyohda na‗staliq xati bilan qo‗qon qog‗oziga yozilgan bo‗lib , har bir 
beti 25 qatordan iborat. Sarlavhalar va ba‘zi odamlarning nomlari qizil siyoh bilan 
yozilgan. Yaxshi charm muqovada. 
Asarning boshi: ―Oliymakon sultonlarning dabdabai hashamati va gardun tovon 
xoqonlarning kavkabai davlati⁶ so‗zlari bilan boshlanib, oxiri: 

---