Faoliyatning psixologik tahlili Shaxs va uning faolligi

30-rasm. G.Ollport bo’yicha ijtimoiy ustanovkaning uch komponentli tizimi 
Bu uchala komponentlar o’zaro bir-birlari bilan bog’liq bo’lib, vaziyatga 
qarab u yoki bu komponentning roli ustivorroq bo’lishi mumkin. Shuni aytish 
lozimki, komponentlararo monandlik bo’lmasligi ham mumkin. Masalan, ayrim 
talabalar talabalik burchi va tartib-intizom bilan juda yaxshi tanish bo’lsalarda, har 
doim ham unga rioya qilavermaydilar. “Tasodifan dars qoldirish”, “jamoatchilik 
joylarida tartibni buzish” kabi holatlar kognitiv va harakat komponentlarida 
uyg’unlik yo’qligini ko’rsatadi. Bu bir qarashda so’z va ish birligi tamoyilining 
turli shaxslarda turlicha namoyon bo’lishini eslatadi. Agar odam bir necha marta 
bila turib, ijtimoiy xulqqa zid harakat qilsa va bir necha marta qaytarilsa, u bu 
holatga o’rganib qoladi hamda ustanovkaga aylanib qolishi mumkin. Shuning 
uchun ham biz ijtimoiy normalar va sanksiyalar vositasida bunday qarama-
qarshilik va tafovut bo’lmasligiga yoshlarni o’rgatib borishimiz kerak. Bu 
shaxsning istiqboli va faoliyatining samaradorligiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. 
Xulosa qilib aytganda, shaxsning ustanovkalariga nisbatan ijtimoiy-
psixologik yondoshuv, bizga uni ma’lum guruhlarning a’zosi, aniq shart-
sharoitlarda o’ziga o’xshash shaxslar bilan muloqotga kirishuvchi konkret subyekt-
subyekt yoki obyekt-obyekt tushunchalari mohiyatini anglash imkoniyatini beradi. 
. Asosiy tushuncha va atamalar 
Faollik; tashqi faollik; ichki faollik; faoliyat; faoliyat turlari; jismoniy va aqliy 
harakatlar; perseptiv harakatlar; mnemik faoliyat; fikrlash faoliyati; imajitiv 
faoliyat; interiorizasiya; eksteriorizasiya; ko’nikmalar; faoliyatni klassifikasiya 
qilish; muloqot; o’yin; o’qish; mehnat faoliyati; faoliyat motivlari; ijtimoiy xulq 
motivlari; shaxs motivasiyasi; motiv va motivasiya tushunchalari; shaxsiy 
dispozisiyalar; biologik ehtiyojlar; ijtimoiy ehtiyojlar; motivlarning turlari; 
Muvaffaqiyatga erishish motivi; mag’lubiyatdan qochish motivi; talabchanlik 
sifati; motivlarning anglanganligi; ijtimoiy ustanovka; anglanmagan ijtimoiy xulq 

---

motivlari; attitud hodisasi; dispozision konsepsiyasi; elementar ustanovkalar; 
ijtimoiy ustanovkalar; ba’zaviy ijtimoiy ustanovkalar; qadriyatlar tizimi. 
Xulosa qilib aytganda, faoliyat, inson ongi va tafakkuri bilan 
boshqariladigan, undagi turli-tuman ehtiyojlardan kelib chiqib, tashqi olamni va 
o’z-o’zini o’zgartirish hamda takomillashtirishga qaratilgan o’ziga xos faollik 
shaklidir. Faoliyatning va uni tashkil etuvchi predmetli harakatlarning aynan 
nimalarga yo’naltirilganiga qarab, tashqi va ichki faoliyat farqlanadi. Shaxsning 
ongli tarzda, ichki psixologik mexanizmlar vositasida amalga oshiradigan turli-
tuman harakatlariga esa aqliy harakatlar deyiladi. Shaxs xulq-atvorini ichkaridan, 
ichki psixologik sabablar tufayli boshqarish, odatda, shaxsiy dispozisiyalar, deb 
ataladi. Nihoyat, motivlar tizimi bevosita shaxsning mehnatga, odamlarga va o’z-
o’ziga munosabatlaridan kelib chiqadi va undagi xarakter xususiyatlarni belgilab 
beradi.