Faoliyat va uning turlari

Ko‘nikma va malakalar

• Har qanday harakatning tahlil etilgan jihatlarini tegishli tarzda uning motor (harakat), sensor (emotsional) va markaziy qismlari deb atash mumkin. Shunga muvofiq, ushbu qismlarning harakatini amalga oshirish jarayonida bajariladigan vazifalarni ijro etish, nazorat qilish va boshqarib turishda foydalanadigan yo‘l-yo‘riqlar ushbu faoliyat-ning usullari deb ataladi. Kishida maqsadga muvofiq tarzda sa’y-harakatlarni ijro etish va boshqarishning aynan shu tarzda avtomatlashuvi malaka deb ataladi. Malaka mashq qilish jarayonida ish-harakatlarni bajarishning avtomatlashgan usullari hisoblanadi. Malakalar interferensatsiyasi (lotincha inter – orasida, ferens – tarqatuvchi) deb avval hosil qilingan malakalarning keyinchalik bosh-qa yangi malakalarning hosil bo‘lish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsati-shi natijasida yangi malakalarning susayib qolishiga aytiladi.

Harakatning shu tarzda qisman avtomatlashuvi tufayli uning tuzi-lishida ro‘y beradigan o‘zgarishlar quyidagilardan iboratdir:

• 1) sa’y-harakatlarning ijro etilish usullari o‘zgaradi. Bunga qadar o‘z holicha yuz berib kelgan qator juz’iy sa’y-harakatlar yagona jarayonga, tarkibga kiruvchi alohida sodda sa’y-harakatlar o‘rtasida to‘siqlar va uzilishlar mavjud bo‘lmagan bitta murakkab sa’y-harakatga qo‘shilib ketadi:
• a) ortiqcha va keraksiz sa’y-harakatlar bartaraf etiladi;
• b) mujassamlashuv yuz beradi;
• 2) harakatni sensor nazorat qilish usullari o‘zgaradi. Sa’y-harakatlarning bajarilishini ko‘rish orqali nazorat qilish mushaklar yordamida (kinistetik) nazorat bilan almashadi. Bunga tajribali mashinistkaning harflarga qaramasdan yozishi, malakali chilangarning uskunaning ustiga bolg‘a bilan urayotganda ko‘rish nazoratini ishga solmasligi misol bo‘ladi:
• a) maxsus sensor sintezlar hosil bo‘ladi;
• b) harakat natijalarini nazorat qilish uchun muhim bo‘lgan mo‘ljallarni tez farqlash va ajratish qobiliyati rivojlanadi;
• c) harakatni markazdan turib boshqarish usullari o‘zgartirib boriladi. Diqqat harakat usullarini idrok etishdan xoli bo‘lib, u harakatning, asosan, vaziyati va natijasiga qaratilgan bo‘ladi.