Фаннинг маъруза матни

МЕЪЁРИЙЛИК
– ахлоқнинг асосий хусусиятларисифатида меъёрлар,
қонун-қоидалар, панд-ўгитлар в.б. шакллар воситасида ахлоқни бошқариш
вазифасини бажаради. Улар орқали кишилар фаолияти йўлга солинади,
фазилатлар 
асосида 
ижтимоий 
муносабатлар 
амалга 
оширилади,
индивиднинг ахлоқий сифатлари жамият талабаларига мослаштирилади,
ташқи даъват ички йўналмага, шахс маънавий дунёсининг бир қисмига
айланади, одамзот авлодларининг ахлоқий алоқалари давом эттирилади.
Ахлоқий меъёрларнинг икки тури мавжуд: хатти-ҳаракатнинг йўл қўйиб
бўлмайдиган шаклларини англатувчи тақиқлар (одам ўлдирма, ёлғон
гапирма, ўғирлик қилма в.ҳ.) ва ўзни тутишнинг энг яхши кўринишларига
даъват (ҳалол бўл, ростгўй бўл, эзгу ишлар қил в.ҳ).
БАҲОЛАШ
– ахлоқнинг ўзига хос учинчи хусусияти бўлиб, у
инсоннинг ўз хатти-ҳаракатларига муносабатини ичига оладиган ички
баҳолашдан ва инсон хатти-ҳаракатларининг бошқа кишилар ҳамда жамият
томонидан умум қабул қилинган ахлоқий меъёрлар асосида баҳолайдиган
ташқи баҳолашдан ташкил топади. Шунга кўра, баҳолаш кўринишлари ҳам
икки хил бўлади. Биринчиси – ижобий: маъқулаш, розилик, иккинчиси -
салбий: танбеҳ ва норозилик. Бу хусусиятлар фақат ахлоққа хос. Шу билан
бирга унинг яна бошқа икки хусусияти борки, улар нафақат ахлоққа, балки
маънавиятнинг барча соҳалари учун умумийлик табиатига эга.
Муҳаббат
– ахлоқнинг бош мезоний тушунчаси сифатида деярли барча
асосий тушунчаларда ва тамойилларда иштирок этади. Муҳаббат – инсоний
моҳиятнинг эркин тарзда намоён бўлишидир, у зўравонлик ёки зўрма-
зўракилик билан чиқиша олмайдиган ҳодиса. У меъёрлар, анъаналар,
қонунларга бўйсунмайди, лекин юксак ахлоқийлик ифодаси тарзида инсонга
улкан масъулият юклайди, уни жасоратга чорлайди, у - инсонни ташқи ва
трансцендентал олам билан боғлайдиган, уни ёлғизликдан олиб чиқадиган
буюк куч.
Муҳаббатнинг объекти доимо гўзаллик, манфаатсиз гўзаллик. Айни
пайтда бир объектни севган киши бошқа объектларни ҳам севиши табиий.
Масалан, ёрга бўлган ҳақиқий муҳаббат Ватанга, инсониятга муҳаббатни
инкор этмайди, аксинча, барқарор қилади. Муҳаббат инсон ахлоқий
ҳаётининг чўққиси, комиллик белгисидир. Шу боис ҳақиқий муҳаббат
эгалари ёшлар томонидан доимо ахлоқий идеал тарзида қабул қилинади.
Муҳаббатни шахс эркинлигининг ахлоқий зарурат сифатидаги ўзига хос
кўриниши, бахтга эришувнинг асосий омили дейиш мумкин. Муҳаббат -
олий туйғу, шу маънода у олий тушунча. Лекин уни тубан, қуйи нарса-
ҳодисаларга нисбатан ҳам қўллаш ҳоллари учраб туради. Чунончи, Фромм
сингари ғарблик мутафаккирлар, баъзи рус файласуфлари муҳаббат
тушунчасини ўликка (некрофил), мол-дунёга, пулга нисбатан қўллайдилар.
Уларга нисбатан «ўчлик», «ружу», «ҳирс» сингари тушунчаларни қўллаш
маъқул